Những năm gần đây, với sự vào cuộc đồng bộ của Bộ Y tế, sự hỗ trợ từ các chính sách mới cùng nỗ lực của đội ngũ y tế tuyến đầu, mạng lưới y tế cơ sở đang từng bước khẳng định vai trò then chốt trong bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Việc dự phòng và kiểm soát bệnh không lây nhiễm ngay từ tuyến y tế cơ sở đang được xác định là hướng đi bền vững, tiết kiệm chi phí và mang lại hiệu quả lâu dài cho sức khỏe cộng đồng.

Thống kê của Bộ Y tế cho thấy, tỷ lệ trạm y tế cấp xã quản lý điều trị một số bệnh không lây nhiễm như tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và hen phế quản đã tăng từ 67,1% năm 2012 lên 85,7% năm 2022. Không chỉ dừng lại ở việc mở rộng diện bao phủ, nhận thức và hành vi của người dân về phòng bệnh, nâng cao sức khỏe cũng có những chuyển biến tích cực.

Ngày càng nhiều người quan tâm hơn đến chế độ dinh dưỡng, tăng cường vận động, bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia và chủ động khám sức khỏe định kỳ.

Cùng với sự chuyển biến về nhận thức, việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây bệnh không lây nhiễm đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.

Tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 38,9% năm 2023. Đây là kết quả từ việc triển khai Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá, các chiến dịch truyền thông thay đổi hành vi và sự đồng thuận của xã hội trong việc xây dựng môi trường không khói thuốc.

Tỷ lệ thiếu vận động thể lực trong nhóm tuổi 25-64 cũng giảm đáng kể, từ 30,4% năm 2010 xuống 26,1% năm 2015. Trong khi đó, tình trạng uống rượu bia khi lái xe trong giờ làm việc đã có xu hướng giảm rõ rệt nhờ siết chặt chế tài xử phạt.

Nghị quyết 173/2024/QH15 được Quốc hội thông qua, quy định cấm sản xuất, kinh doanh và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng từ năm 2025, là bước đi quyết liệt trong nỗ lực bảo vệ thế hệ trẻ khỏi những sản phẩm độc hại mới, đồng thời góp phần kiểm soát tốt hơn các yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm.

Song song với việc kiểm soát hành vi, các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến sức khỏe cũng được chú trọng. Công tác giám sát chất lượng nước sạch, vệ sinh môi trường, vệ sinh cá nhân và phòng chống bệnh nghề nghiệp được tăng cường.

Tỷ lệ hộ gia đình sử dụng nước hợp vệ sinh tăng từ 90,5% năm 2010 lên 98,4% năm 2023. Tỷ lệ chất thải y tế được xử lý tại bệnh viện đạt 97% vào năm 2024, tăng 43% so với năm 2010. Đặc biệt, 100% cơ sở y tế trên toàn quốc đã triển khai tiêu chí xanh, sạch, đẹp, góp phần xây dựng môi trường y tế an toàn, thân thiện.

Công tác chăm sóc sức khỏe học đường cũng đạt nhiều kết quả tích cực. Tỷ lệ học sinh được lập hồ sơ quản lý sức khỏe đạt 85%, trong khi tỷ lệ khám sức khỏe định kỳ cho người lao động giai đoạn 2021-2024 tăng từ 10-15%. Tình trạng tai nạn thương tích được kiểm soát tốt hơn với số ca mắc trung bình mỗi năm trong giai đoạn 2021-2023 giảm 17,3%, số tử vong giảm 12% so với giai đoạn trước.

Ở lĩnh vực phòng chống HIV/AIDS, Việt Nam được ghi nhận là một trong những quốc gia đi đầu tại châu Á, Thái Bình Dương, thuộc nhóm 4 nước có chất lượng điều trị ARV tốt nhất và dẫn đầu khu vực về điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP).

Tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng được duy trì dưới 0,3%, là minh chứng cho sự hiệu quả của các chương trình can thiệp cộng đồng và mở rộng tiếp cận điều trị.

Đặc biệt, Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị đã mở ra kỳ vọng mới cho y tế cơ sở với hàng loạt chính sách đột phá.

Trong đó, đáng chú ý là chủ trương miễn viện phí cho các đối tượng chính sách, người yếu thế, người thu nhập thấp trong phạm vi quyền lợi bảo hiểm y tế; tăng chi từ Quỹ bảo hiểm y tế cho phòng bệnh, chẩn đoán và điều trị sớm từ năm 2026; điều chỉnh mức đóng bảo hiểm y tế theo hướng bền vững từ năm 2027.

Đồng thời, ngân sách nhà nước và Quỹ bảo hiểm y tế cũng sẽ chi trả cho một số dịch vụ phòng bệnh, quản lý bệnh mạn tính, khám sàng lọc định kỳ tại tuyến y tế ban đầu.

Từ nền tảng chính sách đó, y tế cơ sở sẽ được củng cố mạnh mẽ, trở thành trụ cột trong hệ thống y tế công bằng và hiện đại. Đội ngũ bác sỹ, nhân viên y tế tuyến xã, những người gần dân nhất sẽ được hưởng chế độ đãi ngộ phù hợp.

Theo lộ trình đến năm 2030, mỗi trạm y tế xã sẽ có đủ bác sỹ làm việc theo đúng chức năng, trong đó phấn đấu đến năm 2027, mỗi trạm có ít nhất từ 4-5 bác sỹ cơ hữu. Bộ Y tế đặt mục tiêu luân chuyển ít nhất 1.000 bác sỹ mỗi năm về làm việc có thời hạn tại các trạm y tế xã, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo.

Một trong những giải pháp trọng tâm là đào tạo bác sỹ là người địa phương, sau khi tốt nghiệp sẽ quay về phục vụ quê hương. Các chương trình đào tạo y khoa cũng sẽ được thiết kế theo hướng thực hành, linh hoạt và đa nhiệm, phù hợp với yêu cầu đặc thù của bác sỹ tuyến xã, từ đỡ đẻ, xử trí cấp cứu thông thường, tiêm chủng đến sàng lọc bệnh và hướng dẫn chuyển tuyến.

Đáng chú ý, lần đầu tiên nghề y được xác định là nghề đặc biệt với chính sách đãi ngộ đặc biệt theo Nghị quyết 72. Theo đó, bác sỹ, bác sỹ dự phòng, dược sỹ được xếp lương từ bậc 2 của chức danh nghề nghiệp ngay khi tuyển dụng.

Mức phụ cấp ưu đãi nghề tối thiểu là 70% cho người làm việc tại trạm y tế xã và lên đến 100% với người làm việc ở vùng đặc biệt khó khăn hoặc chuyên ngành đặc thù như hồi sức cấp cứu, pháp y, tâm thần…

Cùng với chính sách lương, Bộ Y tế cũng triển khai hỗ trợ học phí, học bổng cho sinh viên y khoa cam kết phục vụ tại tuyến cơ sở. Các cơ sở y tế xã được đầu tư đồng bộ về thiết bị, thuốc men và điều kiện làm việc, nhằm giảm áp lực cho nhân viên y tế, đồng thời nâng cao chất lượng phục vụ và tạo niềm tin nơi người dân.

Sự đồng bộ giữa cơ chế chính sách, đầu tư hạ tầng, đào tạo nhân lực và nâng cao năng lực quản trị tại tuyến cơ sở sẽ là chìa khóa để hệ thống y tế Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân, trong đó y tế cơ sở là nơi bắt đầu và là nơi giữ vai trò trung tâm.