Không được chủ quan dù triệu chứng nhẹ

Theo số liệu từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), cúm mùa không còn chỉ xuất hiện vào mùa Đông và Xuân mà đang có xu hướng lưu hành quanh năm. Mùa thu năm 2025 ghi nhận sự gia tăng rõ rệt về số ca mắc và nhập viện, nhất là ở trẻ em và người cao tuổi.

Tại nhiều quốc gia ở châu Á, châu Âu và Bắc Mỹ, số ca nhập viện do biến chứng cúm mùa đã tăng gấp một rưỡi đến hai lần so với cùng kỳ năm trước. Tại Việt Nam, Bộ Y tế cũng đã cảnh báo tỷ lệ trẻ em mắc cúm phải nhập viện trong tháng 10 và tháng 11/2025 có thể sẽ tiếp tục tăng, đặc biệt tại các thành phố lớn với mật độ dân cư cao và thời tiết biến động thất thường.

Mặc dù hiện chưa ghi nhận chủng virus đột biến mới, các chuyên gia vẫn cảnh báo nguy cơ bùng phát dịch cúm có thể xảy ra nếu virus biến đổi gen hoặc kháng nguyên.

Theo Thạc sỹ Nguyễn Hồng Hà, Phó chủ tịch Hội Truyền nhiễm Việt Nam, thời điểm giao mùa với sự thay đổi đột ngột từ nắng nóng sang mưa nhiều, cùng với nhiệt độ giảm nhanh, chính là điều kiện thuận lợi để virus cúm phát triển và gây bệnh.

Tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, số ca nhập viện vì cúm mùa trong những ngày gần đây đang có xu hướng tăng lên, đồng thời nhiều trường hợp biến chứng nặng đã được ghi nhận. Điển hình là một bệnh nhân nữ 38 tuổi ở Thái Nguyên mắc cúm trên nền bệnh xơ tủy và thalassemia, nhập viện trong tình trạng nặng với biến chứng viêm phổi và nhiễm trùng huyết.

Thông thường, theo chia sẻ của Thạc sỹ, Bác sỹ Nguyễn Nguyên Huyền, Giám đốc Trung tâm Phòng, chống dịch Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, cúm mùa bắt đầu với các triệu chứng như sốt, ho khan, sổ mũi, đau đầu, mệt mỏi và đau cơ. Tuy nhiên, đối với trẻ em và người có bệnh nền, bệnh có thể tiến triển nhanh chóng, gây ra các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi nặng, suy hô hấp, viêm cơ tim, viêm não, mất nước, co giật do sốt cao, và bội nhiễm vi khuẩn đường hô hấp.

WHO cũng cảnh báo rằng năm nay cúm mùa diễn biến phức tạp hơn, với nhiều ca biến chứng nặng phải thở máy và chăm sóc tích cực, gây áp lực lớn lên hệ thống y tế. Virus cúm lây lan chủ yếu qua đường hô hấp, dễ bùng phát trong cộng đồng có tỷ lệ tiêm chủng thấp. Khi virus xâm nhập vào cơ thể yếu hoặc người có bệnh nền, nguy cơ biến chứng nghiêm trọng như suy hô hấp, nhiễm trùng thứ phát, tổn thương tim mạch và thậm chí đột quỵ rất cao.

Bất kỳ ai cũng có thể mắc cúm, tuy nhiên nguy cơ bệnh nặng thường tập trung ở những nhóm đối tượng như trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới hai tuổi, trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi và trẻ sinh non dưới 32 tuần tuổi do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện; trẻ mắc các bệnh nền như suyễn, rối loạn chuyển hóa, bệnh tim bẩm sinh, bệnh gan, thận; người lớn trên 65 tuổi và những người mắc các bệnh mãn tính như tiểu đường, tim phổi, suy thận, suy gan hoặc suy giảm miễn dịch; cũng như phụ nữ mang thai do sự thay đổi nội tiết tố và hệ miễn dịch suy giảm, dễ bị virus tấn công, ảnh hưởng cả mẹ và thai nhi.

Thực tế, có những trường hợp điển hình như ông L. (49 tuổi) ở phường Cầu Kiệu, TP.HCM, sau ba ngày chủ quan tự mua thuốc điều trị cảm cúm, đã được người nhà đưa đến cấp cứu tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định trong tình trạng viêm phổi cấp và khó thở nặng. Sau khi qua cơn nguy hiểm, ông chia sẻ rằng lúc đầu chỉ nghĩ bị ho và sốt nhẹ nhưng không ngờ bệnh diễn tiến nhanh và nguy hiểm đến vậy.

Tương tự, bà M. (70 tuổi) ở phường Bình Thạnh, TP.HCM cũng phải nhập viện khi bị viêm phổi nặng, tổn thương cả hai phổi. Cả hai trường hợp này đều xuất phát từ việc tự ý sử dụng thuốc khi có biểu hiện cảm cúm. Những tình huống như vậy không hiếm gặp khi tại nhiều bệnh viện ở TP.HCM, số ca mắc bệnh lý hô hấp đang có xu hướng tăng mạnh, khoảng 20% so với các tháng trước.

Theo Bác sỹ Hồ Quốc Khải, Phó trưởng khoa Nội Hô hấp Bệnh viện Nhân dân Gia Định, những bệnh thường gặp trong giai đoạn giao mùa gồm viêm họng, viêm phế quản, viêm phổi, cảm cúm và nhiều đợt cấp của các bệnh mãn tính như hen phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, giãn phế quản.

Nguyên nhân chủ yếu là do thời tiết giao mùa với độ ẩm cao, tạo điều kiện cho vi khuẩn và virus phát triển, lây lan nhanh trong môi trường kín hoặc ô nhiễm. Đối tượng dễ bị tổn thương nhất vẫn là trẻ em, người cao tuổi và người có bệnh nền.

Số liệu giám sát bệnh truyền nhiễm năm 2024 tại TP.HCM cũng cho thấy trung bình mỗi tháng có từ 16.000 đến 18.000 ca viêm đường hô hấp, với xu hướng tăng cao trong quý cuối năm, đặc biệt vào thời điểm giao mùa khi nhiệt độ và độ ẩm thay đổi đột ngột.

Bác sỹ Phan Vĩnh Thọ, Trưởng Khoa Nhiễm D Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP.HCM, nhận định viêm đường hô hấp là nhóm bệnh phổ biến vì hầu như ai cũng từng mắc. Mức độ bệnh có thể dao động từ nhẹ đến nặng, với các biểu hiện thường gặp như sốt, sổ mũi, đau họng; trong những trường hợp nặng hơn có thể gây khó thở, tím tái và cần hồi sức tích cực.

Thống kê tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới cũng cho thấy các bệnh hô hấp thường bùng phát mạnh từ tháng 10 đến tháng 12, thời điểm thời tiết bắt đầu lạnh và độ ẩm cao, trong khi cơ thể chưa kịp thích nghi. Trong các ca viêm đường hô hấp, virus chiếm tỷ lệ cao nhất, đặc biệt là rhinovirus, virus hợp bào hô hấp (RSV) và virus cúm. Đáng chú ý, với trẻ em dưới hai tuổi, RSV là tác nhân nguy hiểm nhất, còn với người lớn, vi khuẩn phế cầu là nguyên nhân hàng đầu gây biến chứng nặng.

Tại Bệnh viện Nhi đồng Thành phố, trung bình mỗi ngày có từ 1.500 đến 2.000 bệnh nhi đến khám ngoại trú, trong đó hơn 50% mắc bệnh hô hấp.

Bác sỹ Nguyễn Cát Phương Vũ, Khoa Hô hấp, cho biết số ca nhập viện thường tăng cao vào thời điểm giao mùa, nhiều lúc bệnh viện phải kê thêm giường ra hành lang. Phụ huynh cần đặc biệt lưu ý các dấu hiệu cảnh báo sớm ở trẻ như sốt cao kéo dài, thở nhanh, thở rút lõm ngực, bỏ bú, li bì hoặc tím tái. Đây đều là những biểu hiện nguy hiểm cần được đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để điều trị kịp thời.

Tiêm vắc-xin chủ động phòng dịch bệnh lây lan

Mặc dù hiện chưa ghi nhận chủng virus đột biến mới, các chuyên gia vẫn cảnh báo nguy cơ bùng phát dịch có thể xảy ra nếu virus biến đổi gen hoặc kháng nguyên. Vì bệnh viêm đường hô hấp lây lan chủ yếu qua ba con đường là giọt bắn, tiếp xúc gián tiếp và không khí trong môi trường kín, người dân cần chủ động đeo khẩu trang nơi công cộng, rửa tay thường xuyên, che miệng khi ho và giữ nhà cửa thông thoáng để phòng ngừa.

Bác sỹ Hồ Quốc Khải nhấn mạnh rằng người có bệnh nền, trẻ nhỏ và người cao tuổi nên tiêm ngừa các loại vaccine như cúm, phế cầu, sởi, ho gà và virus hợp bào hô hấp theo khuyến cáo. Khi xuất hiện triệu chứng như ho, sốt, khó thở, cần đi khám sớm, tuyệt đối không tự ý mua thuốc hay sử dụng kháng sinh bừa bãi.

Với trẻ em, bác sỹ Nguyễn Cát Phương Vũ cũng lưu ý nhiều phụ huynh thường lạm dụng thuốc ho mạnh khi thấy con ho nhiều, vô tình che giấu triệu chứng, khiến bệnh diễn tiến nặng hơn. Phòng bệnh hiệu quả bao gồm việc vệ sinh mũi họng đúng cách, uống đủ nước, ăn đầy đủ dưỡng chất và tiêm chủng đầy đủ.

Trước tình trạng số ca viêm đường hô hấp tăng nhanh, các bệnh viện tại TP.HCM đang phối hợp chặt chẽ với Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (HCDC) để đẩy mạnh giám sát, xét nghiệm và truy tìm tác nhân gây bệnh nhằm đưa ra cảnh báo sớm và các biện pháp kiểm soát phù hợp.

Ở góc độ cộng đồng, mỗi người dân có thể góp phần bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng bằng những hành động đơn giản nhưng thiết thực như đeo khẩu trang, giữ vệ sinh môi trường sống, không hút thuốc, tiêm chủng đầy đủ và đi khám kịp thời khi có dấu hiệu bất thường.

Theo các chuyên gia y tế, tiêm vắc-xin là biện pháp tối ưu và hiệu quả nhất để phòng ngừa cúm mùa. Khuyến cáo tiêm phòng cúm hàng năm dành cho tất cả trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên, người lớn trên 65 tuổi, phụ nữ mang thai và người có bệnh mãn tính.

Bác sỹ Lê Thị Kim Hoa, đại diện hệ thống tiêm chủng Safpo/Potec, nhấn mạnh mặc dù cúm mùa thường lành tính, nhưng cũng có thể tiến triển nặng với các biểu hiện như sốt cao, khó thở, phù phổi do suy tim và thậm chí có thể tử vong. Virus cúm mùa gồm nhiều chủng như H1N1, H3N2 và hai chủng nhóm B có khả năng biến đổi kháng nguyên liên tục. Do đó, mỗi năm chủng virus lưu hành có thể thay đổi, vì vậy việc tiêm nhắc lại vắc-xin cúm mùa hàng năm là cần thiết để đảm bảo hiệu quả bảo vệ.

Giải thích thêm về việc phải tiêm vắc-xin cúm hàng năm, chuyên gia của hệ thống tiêm chủng Safpo/Potec cho biết WHO duy trì các trạm quan trắc virus cúm trên toàn thế giới, trong đó có Việt Nam, nhằm phân lập và xác định chủng virus lưu hành tại từng khu vực địa lý.

Dựa trên các dữ liệu này, WHO dự báo các chủng virus xuất hiện trong mùa Đông - Xuân ở Bắc bán cầu (từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau) và mùa Đông - Xuân ở Nam bán cầu (từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm). Từ đó, WHO hướng dẫn các nhà sản xuất vắc-xin chuẩn bị các chủng phù hợp và cung cấp ra thị trường vào thời điểm thích hợp là tháng 8 và tháng 9 cho Bắc bán cầu, và tháng 4 đến tháng 5 cho Nam bán cầu.

Vì Việt Nam nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa thuộc Bắc bán cầu, người dân nên tiêm vắc-xin cúm Bắc bán cầu mỗi năm một lần, vào thời điểm trước khi mùa cúm bắt đầu, nhằm được bảo vệ suốt mùa Đông và Xuân.