Địa phương bức xúc

“Đề nghị dừng ngay thực hiện Dự án nạo vét, khơi thông luồng đường thủy nội địa, kết hợp tận thu sản phẩm đoạn cạn trên sông Cầu thuộc tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang” là nội dung thể hiện nỗi bức xúc trong Công văn số 374/UBND - NN.TN vừa được UBND tỉnh Bắc Ninh gửi lãnh đạo Giao thông - Vận tải (GTVT), Tài nguyên và Môi trường, Nông Nghiệp và Phát triển nông thôn.

Đây là Dự án vừa được Cục Đường thủy nội địa Việt Nam và UBND tỉnh Bắc Giang gia hạn cho Công ty CP Trục vớt luồng Hạ Lưu thi công đến hết tháng 12/2017, với khối lượng nạo vét khoảng 70.0000 m3 tại 5 đoạn cạn trên sông Cầu.

.

Theo UBND tỉnh Bắc Ninh, ngay sau khi được cấp phép, nhà thầu này đã huy động mỗi ngày trung bình gần 40 lượt tàu nạo hút cát suốt đêm, gây bức xúc cho nhân dân 4 xã thuộc huyện Quế Võ - địa bàn giáp ranh với Dự án.

Bắc Ninh có lý do để tỏ thái độ bức xúc đối với dự án này. Ngoài số tiền cấp quyền khai thác khoáng sản đối với lượng cát thu hồi mà Nhà nước dự kiến thu được là rất nhỏ (khoảng hơn 100 triệu đồng), Dự án đã từng để lại những “vết đen” khó phai đối với lãnh đạo, nhân dân tỉnh Bắc Ninh.

Ông Nguyễn Hữu Thành, Phó chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh cho biết, năm 2014, Dự án Nạo vét sông Cầu cũng do chính nhà thầu này thi công đã xảy ra tình trạng khai thác cát trái phép, gây bức xúc trong nhân dân địa phương. Sự căng thẳng lên đến đỉnh điểm khi gần 100 m đê hữu sông, đất bãi sông Cầu qua huyện Quế Võ bị sạt lở đứng thành, với chiều dài khoảng 50 m, ăn sâu vào bãi từ 5 - 10 m, khiến Bắc Ninh phải bỏ ra hơn 30 tỷ đồng từ ngân sách để khắc phục hậu quả.

Một trong những nguyên nhân dẫn đến vụ sạt lở tai hại nói trên được chính quyền địa phương cho rằng, Công ty Hạ Lưu đã thi công Dự án không đúng quy chuẩn. Đây là lý do khiến từ năm 2015 đến nay, Bắc Ninh kiên quyết không cấp phép cho bất kỳ dự án nạo vét nào trên địa bàn.

Điều đáng nói là, theo khảo sát của tỉnh Bắc Ninh, lòng sông Cầu thuộc dự án đang có chiều sâu từ 15 - 20m, do vậy, Bắc Ninh khẳng định lý do nạo vét để tránh các tàu bị mắc cạn như các đơn vị cấp phép nêu ra là không có cơ sở.

“Lãnh đạo 3 bộ nên tổ chức khảo sát lại toàn tuyến sông Cầu để thấy dự án có cần phải thực hiện hay không. Chúng tôi cam kết, nếu có tàu mắc cạn trên sông Cầu, tỉnh sẽ bỏ ngân sách để đưa tàu ra khỏi vị trí mắc cạn”, ông Thành cho biết.

Theo thông tin của Báo Đầu tư, UBND TP. Hà Nội cũng vừa chính thức đề nghị Bộ GTVT tiến hành đánh giá Quyết định số 73/2013/QĐ - TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc thí điểm thực hiện cơ chế nạo vét, duy tu các tuyến, luồng. Trước mắt, không gia hạn hợp đồng nạo vét đối để rà soát, chấn chỉnh, thanh lý hợp đồng đối với các công ty đã nạo vét hoàn thành khối lượng.

“Tình trạng cát tặc trên các tuyến sông trên địa bàn Hà Nội đang diễn ra phức tạp, tinh vi kể cả việc núp bóng nạo vét luồng tận thu sản phẩm”, ông Nguyễn Thế Hùng, Phó chủ tịch UBND TP. Hà Nội đánh giá.

Lổ hổng quản lý

Trên thực tế, những lỗ hổng trong công tác cấp phép; quản lý, giám sát thực hiện các dự án nạo vét luồng đường thủy kết hợp với tận thu sản phẩm đã được Bộ GTVT nhận diện khá rõ trong Kết luận thanh tra việc chấp hành quy định bảo trì, nạo vét đường thủy nội địa tại Cục Đường thủy nội địa.

Theo Kết luận thanh tra số 13731/HK - BGTVT, trong tổng số 71 dự án nạo vét kết hợp tận thu sản phẩm do cục này cấp phép, số lượng dự án có vị trí do nhà đầu tư tự đề xuất ngoài danh mục được phê duyệt lên tới 47 dự án (66,2%).

Đây là kẽ hở lớn cho tình trạng nhà đầu tư đề xuất dự án nạo vét tại nơi có nhiều tài nguyên, nhưng không cần thiết và cấp bách để nạo vét luồng, tuyến để lợi dụng chủ trương nạo vét tiến hành khai thác cát.

Điều đáng quan ngại là, tính đến ngày 25/8/2016, mới chỉ có 1 dự án nạo vét luồng đường thủy nội địa quốc gia kết hợp tận thu sản phẩm hoàn thành được nghiệm thu, nhận bàn giao kết quả (trên sông Kinh Thầy đoạn cạn từ Km 13+000 đến Km 21+500). Các dự án còn lại hoặc bị nhà đầu tư “ngâm tôm” hoặc phải liên tục gia hạn thời gian thi công.

Mặc dù đây là lĩnh vực rất nhạy cảm, chỉ cách khái niệm “cát tặc” một “mạn thuyền”, nhưng số lượng các cuộc thanh tra, kiểm tra của Cục Đường thủy Việt Nam quá  ít so với tổng số dự án nạo vét tận thu. “Cục Đường thủy chưa thực hiện đầy đủ kiểm tra, giám sát, đánh giá việc tuân thủ của nhà đầu tư theo quy định tại điểm a, khoản 2, Điều 23 của Thông tư 69/2015/TT-BGTVT và khoản 1.4, Điều 12, Thông tư 37/2013/TT-BGTVT”, Thanh tra Bộ GTVT cho biết.

Kết quả thanh tra 10 dự án nạo vét ở phía Bắc đang trong quá trình triển khai là rất đáng quan ngại. Cụ thể, các dự án do Công ty CP Đầu tư và thương mại Việt Sơn, Công ty TNHH Xây dựng và Thương mại Vĩnh Phúc, Công ty TNHH Xây dựng phát triển hạ tầng Vân Hội, Công ty TNHH My Hương thực hiện không có kế hoạch bảo vệ môi trường; không có hợp đồng với đơn vị xử lý chất thải và hầu hết đều không có báo cáo kết quả bảo vệ môi trường trong thời gian thi công.

Theo Thanh tra Bộ GTVT, dưới tác động của kinh tế thị trường, các nhà đầu tư luôn đối đa hóa lợi nhuận trong việc tận thu sản phẩm, nên họ chỉ quan tâm đến việc nạo vét tại những vị trí có cát, sỏi có thể tận thu, không thực hiện nạo vét luồng theo chuẩn tắc được phê duyệt.

Sau khi ký hợp đồng thực hiện dự án với Cục Đường thủy nội địa, các nhà đầu tư đã thuê các chủ phương tiện tự bố trí nhân lực, phương tiện để thực hiện nạo vét, sau đó bán sản phẩm tận thu cho tổ chức, cá nhân ngoài thị trường; không thực hiện theo đúng phương án đổ thải được phê duyệt trong kế hoạch bảo vệ môi trường được phê duyệt.

“Sơ hở này là một trong những nguyên nhân khiến vấn nạn cát tặc hoành hành tại các tuyến sông để lại hậu quả rất nghiêm trọng về môi trường trong thời gian qua”, một lãnh đạo địa phương nói.