Nhận diện điểm nghẽn

Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được kỳ vọng sẽ thúc đẩy ra đời nhiều sáng chế và gia tăng số lượng đơn đăng ký sáng chế. Nghị quyết đề ra mục tiêu số lượng đơn đăng ký sáng chế, văn bằng bảo hộ sáng chế tăng trung bình 16-18%, tỷ lệ khai thác thương mại đạt 8-10%.

Nghị quyết 57-NQ/TW cũng chỉ rõ cần khẩn trương sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện đồng bộ các quy định pháp luật về khoa học, công nghệ, sở hữu trí tuệ, thuế… để tháo gỡ các điểm nghẽn, rào cản, giải phóng các nguồn lực, khuyến khích, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia. 

Trên thực tế, sở hữu trí tuệ đang là lĩnh vực tồn tại nhiều điểm nghẽn khách quan. Điển hình, năm 2016, kỹ sư chế tạo máy Hồ Viết Thắng, Giám đốc Công ty TNHH Công nghệ chế tạo và Hóa chất công nghiệp NTN, người có kinh nghiệm 20 năm chuyên môn sâu trong dây chuyền sản xuất bồn inox, phát hiện ra rằng các mối hàn lăn của bồn inox dễ bị rỉ sét, nhanh hỏng, tuổi thọ sản phẩm thấp.

Không chấp nhận điều đó, ông đã miệt mài nghiên cứu, thử nghiệm tìm cách khắc phục nhược điểm này. Sau 2 năm với nhiều thử nghiệm, kỹ sư Thắng đã tìm ra phương pháp kỹ thuật mới, ghép thành công mối ghép các đầu bồn innox không cần dùng công nghệ hàn trước đây. Kết quả là máy ghép mí đầu bồn inox do ông Thắng tạo ra giúp các mối ghép có tuổi thọ cao và không bị gỉ sét. Sáng chế này có thể mang lại lợi ích rất lớn nhờ tăng được tuổi thọ và giảm giá thành bồn inox nếu sản xuất quy mô lớn.

Từ thành công đó, năm 2018, ông Thắng đã tạo ra chiếc máy ghép mí đầu bồn inox. Tuy nhiên, do thiếu nguồn vốn và mạng lưới phân phối rộng khắp toàn quốc để đưa sản phẩm ra thị trường, nên ông Thắng buộc phải hợp tác, ký hợp đồng với một công ty để đưa máy ghép đầu bồn inox do ông Thắng sáng tạo ra vào dây chuyền sản xuất bồn inox của một tập đoàn lớn. 

Tháng 5/2019, Công ty này đã nộp đơn đăng ký bảo hộ giải pháp hữu ích và được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Bằng độc quyền giải pháp hữu ích vào tháng 3/2023. Nhưng tác giả của giải pháp hữu ích này lại không phải là kỹ sư Hồ Viết Thắng, mà là Giám đốc của công ty đối tác.

“Nếu có một cơ chế để có thể dễ dàng vay vốn sản xuất, mở rộng kinh doanh thì sáng chế của tôi có thể giúp hàng trăm doanh nghiệp, xí nghiệp, nhà máy sản xuất bồn innox với giá rẻ hơn. Nếu cơ chế bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ chặt chẽ hơn, kết quả nghiên cứu đã có thể phổ biến rộng rãi, mang lại lợi ích lớn cho đất nước, xã hội.

Tôi cho rằng, Nghị quyết 57-NQ/TW với tinh thần đột phá mới mẻ, đặc biệt là tư duy chuyển từ bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ sang thúc đẩy tài sản hóa, thị trường hóa, thương mại hóa các kết quả nghiên cứu sẽ là điều kiện quan trọng để hàng trăm ngàn phát minh, sáng chế có thể biến thành tài sản, thúc đẩy sự phát triển cho đất nước”, kỹ sư Hồ Viết Thắng chia sẻ.

Không chỉ có việc thương mại hóa khó khăn, các doanh nghiệp sử dụng giải pháp sáng tạo còn đối mặt với các rủi ro pháp lý nếu có tranh chấp xảy ra. “Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ không chỉ cần bảo vệ nhà nghiên cứu, sáng tạo bằng việc đẩy nhanh quá trình cấp bằng độc quyền giải pháp hữu ích, nhưng cũng cần bảo vệ quyền và nghĩa vụ cho các các doanh nghiệp sản xuất, phân phối sản phẩm từ kết quả nghiên cứu đó. Đây là vấn đề mà khi triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW cũng cần quan tâm”, ông Trần Kiều Hưng, Giám đốc Chi nhánh Công ty cổ phần cơ kim khí Việt Á tại Đà Nẵng đề xuất.

Ví dụ trên là điển hình cho những vấn đề về thiếu cơ chế thu hút vốn đầu tư cho nghiên cứu, sáng tạo, thương mại hóa sản phẩm, bảo vệ quyền tác giả, bảo vệ các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh… Đó cũng là những điểm nghẽn cần sớm giải quyết khi Nghị quyết 57-NQ/TW được ban hành.

Người dân cõng bồn inox về nhà.

Tạo cơ chế thu hút đầu tư và bảo vệ quyền sở hữu

Trong cuộc làm việc với Cục Sở hữu trí tuệ cuối tuần qua, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh sở hữu trí tuệ bao giờ cũng  nằm trong hệ sinh thái nghiên cứu - đầu tư - sản xuất nên cần chú trọng vào bảo vệ hệ sinh thái này và để tài sản hóa sở hữu trí tuệ thì cần dựa trên nền tảng bảo hộ và khai thác tài sản. Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo muốn tồn tại, phát triển bền vững thì phải thu hút được đầu tư cho nghiên cứu, đẩy mạnh được thương mại kết quả nghiên cứu.

“Sở hữu trí tuệ chính là cơ sở để thương mại hoá và thu hút đầu tư cho khoa học, công nghệ. Sau đó biến kết quả nghiên cứu thành tài sản mà tài sản mới có thể định giá, chuyển nhượng, cho thuê, thế chấp có vốn, tức là hình thành thị trường các kết quả nghiên cứu và chỉ có thị trường mới tạo ra động lực phát triển quốc gia lâu dài cho lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Cùng với phát triển tài sản trí tuệ, ông Hùng cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của bảo hộ. Nếu một nhà khoa học công bố kết quả, nhưng hôm sau có người thương mại hóa trước, nhà nghiên cứu sẽ mất động lực. Doanh nghiệp nhỏ sáng tạo cái mới nhưng bị các "ông lớn" sao chép rồi bán, họ cũng không muốn làm tiếp.

"Không có sở hữu trí tuệ, không ai muốn làm nghiên cứu. Không có bảo hộ không tạo ra được sân chơi để phát triển thị trường. Trộm cắp trí tuệ tràn lan sẽ không có sáng tạo trí tuệ, không có khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo", Bộ trưởng nhấn mạnh, cho rằng cần coi việc trộm cắp trí tuệ cũng như trộm cắp tiền, tài sản và ngành sở hữu trí tuệ cần lưu ý hơn về vấn đề này.

Theo Cục Sở hữu trí tuệ, ngay sau khi Nghị quyết số 57-NQ/TW được ban hành, Cục đã đề ra các giải pháp để thực hiện được các mục tiêu. Để thực hiện mục tiêu tỷ lệ khai thác, thương mại hóa sáng chế đạt 8-10% trong Nghị quyết số 57-NQ/TW, theo ông Lê Huy Anh, Phó cục trưởng Sở hữu trí tuệ, Cục tiếp tục đẩy nhanh việc thực thi chiến lược phát triển tài sản trí tuệ quốc gia đến năm 2030, trong đó có nội dung về khai thác sáng chế. Chương trình phát triển tài sản trí tuệ sẽ xem xét hình thành nhiệm vụ nghiên cứu thực trạng thương mại hóa sáng chế hiện đang vướng ở đâu, do thể chế hay do chất lượng sáng chế, để thúc đẩy thương mại hóa sáng chế trong thời gian tới.

Các chuyên gia cho rằng, tỷ lệ thương mại hóa sáng chế thành công trên thế giới khoảng 10-15%, nhưng muốn thành công thì số lượng sáng chế phải nhiều. Do đó, cần có chính sách khuyến khích, tạo điều kiện cho mọi cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức tạo ra được các sản phẩm nghiên cứu có chất lượng để có thể đăng ký sáng chế. Vốn đầu tư của Nhà nước mang tính dẫn dắt, còn khối tư nhân đầu tư cho khoa học công nghệ gắn với động lực cạnh tranh trên thị trường, làm giàu bằng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo sẽ là giải pháp để gia tăng tỷ lệ thương mại hóa sáng chế một cách bền vững. Cùng với đó là quyết liệt bảo vệ quyền tác giả, bảo vệ các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh...