Dự thảo Nghị định về quản lý giá chuyển nhượng của giao dịch liên kết, chống chuyển giá, chống thất thu ngân sách nhà nước (gọi tắt là Nghị định), mà Bộ Tài chính đang lấy ý kiến công luận, được kỳ vọng sẽ thiết lập “vòng kim cô” để ngăn chặn vấn nạn chuyển giá ở Việt Nam. Bởi thực tế, một trong những điểm mấu chốt nhất trong công tác chống chuyển giá được các chuyên gia Việt Nam nhìn nhận là việc khó xác định giá chuyển nhượng của giao dịch liên kết.

Chính vì vậy, Dự thảo đã quy định: “Các tổ chức sản xuất - kinh doanh hàng hóa, dịch vụ có quan hệ liên kết phải thực hiện kê khai, xác định giá giao dịch các liên kết theo nguyên tắc giao dịch độc lập, phân tích, so sánh, lựa chọn đối tượng so sánh độc lập tương đồng để xác định biên độ giao dịch độc lập chuẩn, điều chỉnh giá giao dịch liên kết theo giá trị phù hợp nhất của biên độ giao dịch độc lập chuẩn, nhưng không làm giảm nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp tại Việt Nam”.

Metro Cash & Carry là ví dụ điển hình về nghi án chuyển giá trong thời gian gần đây. Ảnh: Đức Thanh

Đồng thời, “cơ quan thuế thực hiện quản lý, kiểm tra, thanh tra đối với giá chuyển nhượng của giao dịch liên kết của người nộp thuế trên cơ sở nguyên tắc giao dịch độc lập và bản chất quyết định hình thức để không công nhận các giao dịch liên kết gây thất thu cho ngân sách nhà nước và thực hiện điều chỉnh giá chuyển nhượng của giao dịch liên kết để xác định nghĩa vụ thuế theo quy định của dự thảo này”, Dự thảo viết.

Bình luận về các quy định trên, ông Châu Huy Quang, Luật sư điều hành Công ty Luật Rajah & Tann LCT Lawyers cho rằng, cách xác định các bên có quan hệ liên kết trong Dự thảo Nghị định đã được xác định theo hướng mở rộng hơn so với Thông tư 66/2010/TT-BTC về hướng dẫn thực hiện việc xác định giá thị trường trong giao dịch kinh doanh giữa các bên có quan hệ liên kết.

Chẳng hạn, một trong những căn cứ xác định hai doanh nghiệp có quan hệ liên kết là việc một doanh nghiệp có sở hữu tỷ lệ vốn góp trong doanh nghiệp khác. Trong khi đó, quy định hiện hành căn cứ vào tỷ lệ phần trăm vốn đầu tư. “Trong thực tế, vốn đầu tư thường cao hơn nhiều so với vốn góp, nhất là với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Vì vậy, nếu lựa chọn căn cứ là tỷ lệ sở hữu theo vốn góp như Dự thảo Nghị định đề xuất thì sẽ có không ít trường hợp hai doanh nghiệp bị coi là có quan hệ liên kết với nhau”, ông Quang nói và cho rằng, quy định như vậy sẽ siết chặt việc kiểm soát các doanh nghiệp thường xuyên tham gia các giao dịch liên kết hòng kiếm lợi và chuyển giá từ các giao dịch này.

Quy định của Dự thảo Nghị định được cho là khá chặt chẽ. Tuy nhiên, câu chuyện chống chuyển giá ở Việt Nam sẽ không đơn giản như vậy. Lý do là, trên thực tế, chuyển giá có ở khắp mọi nơi và không phải quốc gia nào cũng có đủ kinh nghiệm “đối phó” với chiêu chuyển giá của các tập đoàn quốc gia, vốn có rất nhiều mánh lới.

Thời gian qua, ở Việt Nam, không ít nghi án chuyển giá đã được cơ quan quản lý nhà nước phát giác. Metro Cash & Carry là một ví dụ điển hình. Tháng 4/2015, sau một thời gian thanh kiểm tra, Tổng cục Thuế đã quyết định điều chỉnh giảm lỗ, giảm khấu trừ và truy thu tổng cộng 507 tỷ đồng tiền thuế (tương đương 23 triệu USD) của Metro Cash & Carry.

Trong số này, lớn nhất là điều chỉnh giảm lỗ đối với khoản chi phí nhượng quyền thương mại, chi phí không phục vụ hoạt động sản xuất - kinh doanh, chi phí dự phòng giảm giá hàng tồn kho, chi phí trích lập dự phòng nợ phải thu khó đòi chưa đảm bảo các điều kiện, thủ tục, với số tiền lên tới 335 tỷ đồng.

Theo Tổng cục Thuế (Bộ Tài chính), khoản chi phí nhượng quyền thương mại quá lớn chính là một trong những nguyên nhân khiến Metro lỗ triền miên trong 13 năm hoạt động tại Việt Nam và đây chính là một “mánh lới” để Metro chuyển giá.

Formosa cũng từng nằm trong danh sách này khi Cục Hải quan Hà Tĩnh đã có văn bản nhấn mạnh việc “nhận thấy có những vấn đề nghi vấn về việc chuyển giá, nâng giá máy móc, thiết bị nhập khẩu nhằm nâng chi phí đầu vào của Formosa Hà Tĩnh”. Tháng 5/2015, Cục Hải quan Hà Tĩnh đã phát hiện Formosa cố tình nâng giá trị công trình thông qua các nhà thầu nước ngoài và nâng giá trị hàng hóa nhập khẩu thi công công trình lên tới 4.000 tỷ đồng.

Ngoài ra, những nghi án chuyển giá đình đám khác còn thuộc về Adidas, Keangnam, Huolon… Và điều này đã khiến dư luận rất bức xúc, đặt câu hỏi về công tác quản lý nhà nước ra sao đối với các trường hợp này.

Trao đổi với phóng viên Báo Đầu tư, GS-TSKH Nguyễn Mại, chuyên gia trong lĩnh vực đầu tư trực tiếp nước ngoài, đã từng thẳng thắn rằng, các nhà đầu tư nước ngoài “chẳng tội gì” mà không chuyển giá, bởi điều đó mang lại nhiều lợi ích cho họ. Họ làm điều đó không chỉ ở Việt Nam, mà còn ở nhiều quốc gia khác.

“Vì thế, cơ quan quản lý phải thường xuyên kiểm tra, giám sát hoạt động của các doanh nghiệp. Nếu có nghi vấn, phải lập tức kiểm tra, để tránh tình trạng doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở của pháp luật để trục lợi”, ông Mại nói.

Liên quan vấn đề này, luật sư Châu Huy Quang cũng cho rằng, kể cả khi đã có nghị định, thì điều quan trọng là các cơ quan quản lý nhà nước phải có sự phối hợp chặt chẽ trong công tác chống chuyển giá. Một trong những công việc quan trọng là phải xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu đáp ứng nhu cầu khai thác, phân tích rủi ro và làm căn cứ xác định giá thị trường đối với giao dịch liên kết.

“Dữ liệu cũng cần phải được liên thông giữa các cơ quan, tránh tình trạng mỗi bộ, ngành có một bộ dữ liệu và tự biết như hiện nay”, ông Quang nói.