Ảnh minh họa

Gánh nặng suy dinh dưỡng

PGS.TS Trần Minh Điển, Chủ tịch Hội Nhi khoa Việt Nam, dù đã có những tiến bộ đáng kể trong việc giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em trong những thập kỷ gần đây. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn là một trong 34 quốc gia trên thế giới đang đối mặt với gánh nặng suy dinh dưỡng.

Theo thống kê của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), Việt Nam có 1,8 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng thấp còi, trong đó tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em dân tộc thiểu số vùng sâu vùng xa cao gấp 2 lần tỷ lệ trẻ em ở miền đồng bằng.

Còn theo công bố quốc gia về điều tra dinh dưỡng do Viện Dinh dưỡng đưa ra, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi (chiều cao/tuổi) ở trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn quốc là 19,6% - mức <20% - được xếp vào mức trung bình theo phân loại của Tổ chức Y tế thế giới.

Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em tuổi học đường (5 - 19 tuổi) còn 14,8% (năm 2010 tỷ lệ này là 23,4%).

Rất đáng lưu ý là tỷ lệ thừa cân, béo phì tăng từ 8,5% năm 2010 lên thành 19,0% năm 2020, trong đó tỷ lệ thừa cân béo phì khu vực thành thị là 26,8%, nông thôn là 18,3% và miền núi là 6,9%.

Chủ tịch Hội Nhi khoa Việt Nam Trần Minh Điển cho rằng, các đơn vị, cơ sở cần tích cực vào cuộc, tuyên truyền nhận thức của người dân về chế độ ăn uống cho phụ nữ có thai và bà mẹ nuôi con bú.

Thực tế cho thấy, bà mẹ và những người chăm sóc còn thiếu kiến thức đúng đắn về dinh dưỡng và an toàn thực phẩm. Các nhân viên y tế cũng chưa coi trọng lĩnh vực dinh dưỡng trong quá trình khám chữa bệnh, tư vấn chăm sóc sức khỏe trẻ em.

Trong khi đó, theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) 1.000 ngày đầu tiên từ khi thụ thai đến sinh nhật 2 tuổi là khoảng thời gian đặc biệt để thiết lập nền tảng cho sức khỏe, sự trưởng thành, ngăn ngừa tình trạng và hậu quả của thiếu dinh dưỡng. Vì vậy, việc đảm bảo lượng dinh dưỡng đầy đủ và phù hợp cho bà mẹ mang thai và thai nhi cho đến 2 tuổi là vấn đề vô cùng quan trọng.

Chuyên gia cảnh báo, thiếu sắt cao nằm ở nhóm trẻ bú mẹ trong 6 tháng đầu và mẹ không được bổ sung sắt. Ngoài ra, trẻ uống sữa công nghiệp quá nhiều trên 600ml/ngày, kém ăn cũng có nguy cơ thiếu sắt cao hơn.

Các chuyên gia cho rằng, ở Việt Nam, nhiều cha mẹ còn mắc những sai lầm khi cho con ăn dặm. Trong đó, phổ biến nhất là cho trẻ ăn dặm quá sớm, cho trẻ ăn nước mà không ăn cái, xay nhuyễn mọi thức ăn hay nấu một nồi cháo cho trẻ ăn cả ngày.

Trước đó, phát biểu tại buổi Tọa đàm “Điều trị suy dinh dưỡng cấp tính trẻ em trong dự án Luật Khám, chữa bệnh (sửa đổi)” được tổ chức vừa qua, TS. Huỳnh Nam Phương, Phó Giám đốc Trung tâm đào tạo dinh dưỡng và thực phẩm, Viện Dinh dưỡng quốc gia, Bộ Y tế cho biết, hậu quả của suy dinh dưỡng đối với trẻ em cao gấp  9-20 lần so với trẻ bình thường và nguy cơ mắc các bệnh khác về nhiễm khuẩn hoặc hồi phục sẽ chậm và ảnh hưởng lâu dài đến trí tuệ, thể chất, khả năng học tập, rộng hơn là ảnh hưởng đến các chi phí của gia đình, xã hội cũng như quốc gia. 

Ưu tiên các chính sách về dinh dưỡng

Do mối liên hệ chặt chẽ giữa suy dinh dưỡng cấp tính nặng, suy dinh dưỡng thấp còi và tử vong, nên các can thiệp nhằm phòng ngừa và điều trị suy dinh dưỡng cấp tính nặng sẽ góp phần giảm cả tỷ lệ tử vong và suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em. 

Hiện nay, Việt Nam ưu tiên các chính sách dinh dưỡng và đã ban hành các nghị quyết và các chỉ thị nhằm giảm tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng thấp còi và tăng cường công tác dinh dưỡng. 

Phòng và điều trị suy dinh dưỡng cấp tính nặng là một trong những mục tiêu chính của Chiến lược dinh dưỡng quốc gia giai đoạn 2021-2030 và các chương trình mục tiêu Quốc gia.

Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng thể thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi còn dưới 19%; tỷ lệ suy dinh dưỡng thể nhẹ cân dưới 10,5%. Tỷ lệ trẻ có cân nặng sơ sinh thấp (dưới 2.500 gram) dưới 7%. Tỷ lệ thiếu máu ở phụ nữ có thai xuống dưới 20%, riêng ở vùng miền núi dưới 23,5%.

Về nâng cao tỷ lệ thực hành về chăm sóc dinh dưỡng 1000 ngày đầu đời cho người chăm sóc trẻ, đến năm 2025, chương trình đặt mục tiêu 80% bà mẹ thực hành cho trẻ bú sớm và 25% bà mẹ cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu. 70% bà mẹ cho trẻ từ 6 - 24 tháng tuổi ăn bổ sung đúng cách. Đến năm 2030, các tỷ lệ này lần lượt là 85%; 30% và 80%.

Để đạt được mục tiêu này, Bộ Y tế vận động thay đổi hành vi về chăm sóc dinh dưỡng 1.000 ngày đầu đời của trẻ bao gồm: Chăm sóc dinh dưỡng cho phụ nữ có thai, bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, cho trẻ ăn bổ sung hợp lý, bổ sung vi chất dinh dưỡng. Định kỳ theo dõi tăng trưởng và phát triển của trẻ; hướng dẫn dinh dưỡng phù hợp với từng đối tượng và địa bàn.

Trưởng đại diện UNICEF, bà Rana Flowers cho biết, Việt Nam đã thiết lập một môi trường thuận lợi cho việc phòng ngừa và điều trị suy dinh dưỡng cấp tính nặng, với các cam kết chính trị rõ ràng. 

Tuy nhiên, bà Rana Flowers cho rằng, hiện vẫn chưa có chính sách cũng như nguồn tài chính nào được xác định từ ngân sách trung ương hoặc địa phương cho các can thiệp quản lý lồng ghép suy dinh dưỡng cấp tính và hậu quả có tới 90% các trẻ bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng không được điều trị.

Đây là thời điểm thích hợp để đẩy mạnh những nỗ lực hiện có bằng cách đưa việc khám và điều trị trẻ em suy dinh dưỡng cấp tính nặng vào Luật Khám chữa bệnh sửa đổi. 

Theo UNICEF, để mở rộng can thiệp này trên phạm vi toàn quốc, cần có một cơ chế cấp kinh phí cho việc quản lý và điều trị trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng.

Để tất cả trẻ em suy dinh dưỡng cấp tính được điều trị, UNICEF kêu gọi các quốc gia đưa việc điều trị trẻ suy dinh dưỡng cấp tính vào bảo hiểm y tế và các ngân sách phát triển dài hạn để tất cả trẻ em có thể được hưởng lợi từ các chương trình điều trị.

Vì suy dinh dưỡng cấp tính nặng chỉ có thể được điều trị hiệu quả bằng cách sử dụng các sản phẩm dinh dưỡng chuyên biệt được kê đơn theo hướng dẫn y tế, Việt Nam cần có một khung pháp lý cụ thể quy định việc điều trị suy dinh dưỡng cấp tính nặng.

Các luật liên quan sức khỏe đang được xem xét sửa đổi hiện nay cũng như trong tương lai gần - bao gồm Luật Khám, chữa bệnh - là cơ hội duy nhất để tăng cường khả năng trẻ được tiếp cận điều trị suy dinh dưỡng cấp tính nặng.

Đại diện của UNICEF, bằng cách tích hợp và chỉ định việc sử dụng các sản phẩm dinh dưỡng điều trị cho trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng vào các luật đang được xem xét sửa đổi hiện nay, Việt Nam sẽ mở đường để cứu sống khoảng 230.000 trẻ em hằng năm. Nếu không, những trẻ em này phải đối mặt với nguy cơ tử vong bởi một căn bệnh có thể dễ dàng phòng ngừa và điều trị.

"Việt Nam có đủ nguồn lực và năng lực để ngăn chặn những tử vong không đáng có này bằng cách bảo đảm rằng trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng được chăm sóc sức khỏe và được hưởng các điều trị cần thiết để sống, tăng trưởng và phát triển hết tiềm năng của mình", bà Rana Flowers nhận xét.

Theo các chuyên gia dinh dưỡng Nhật Bản, vấn đề giáo dục ăn uống rất được chú trọng. Trong đó, mục tiêu của giáo dục ăn uống là tăng tỷ lệ người dân ăn chậm, nhai kỹ.

Bởi nhai kỹ giúp kích thích phát triển não bộ ở trẻ, tăng lưu lượng máu não, làm tiết nước bọt, kích thích dịch tiêu hóa, tạo cảm giác no và ngăn ngừa béo phì. Việc phát triển kỹ năng nhai cần phải phù hợp với sự tăng trưởng, phát triển của từng trẻ nhỏ.