Tôm được xem là ngành hàng hưởng lợi nhiều nhất khi Việt Nam được Mỹ công nhận là nền kinh tế thị trường.

Giải tỏa gánh nặng

Ngày 8/5, Bộ Thương mại Mỹ tổ chức phiên điều trần giữa đại diện Chính phủ Việt Nam với một số bên liên quan để xem xét hồ sơ công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam.

Việt Nam nằm trong danh sách 12 quốc gia có quy chế kinh tế phi thị trường của Bộ Thương mại Mỹ và bị áp dụng giá từ nước thứ ba thay thế để tính toán giá sản xuất khi tính biên độ phá giá trong các vụ việc điều tra chống bán phá giá (AD) và chống trợ cấp (CVD) đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam.

Trên thực tế, những nỗ lực của Việt Nam trong việc đáp ứng 6 tiêu chí để công nhận quy chế kinh tế thị trường được thực hiện từ khá lâu và đã được cụ thể hóa sau khi hai nước nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện vào năm 2023.

Theo kế hoạch, quyết định chính thức sẽ được Mỹ công bố vào ngày 26/7 và các ý kiến bình luận và phản biện gửi lên Bộ Thương mại Mỹ trước khi diễn ra phiên điều trần vẫn đang khá trung lập.

Một khi Việt Nam được Mỹ công nhận là nền kinh tế thị trường, thì hàng hoá Việt Nam sẽ được Mỹ giảm các loại thuế chống bán phá giá. Trong đó, theo phân tích từ SSI Research, tôm và gỗ là hai ngành được hưởng lợi lớn nhất.

Diễn biến thị trường chứng khoán cho thấy, ngay sau tin Mỹ xem xét công nhận Việt Nam là kinh tế thị trường, các doanh nghiệp thuộc nhóm cổ phiếu “họ nhà tôm” đã bật tăng.

Điển hình, giá cổ phiếu VHC của Thủy sản Vĩnh Hoàn tăng kịch trần; FMC của Thực phẩm Sao Ta tăng 5,6%; MPC của Thủy sản Minh Phú tăng 4,9%...

Dẫu vậy, ngành tôm Việt Nam đang trong giai đoạn “thấp thỏm” trước những thông tin Mỹ điều tra các doanh nghiệp xuất khẩu tôm về khả năng vi phạm chống trợ cấp. Kết quả cuối cùng sẽ có vào ngày 5/8/2024. Các doanh nghiệp kỳ vọng, kết quả tích cực sẽ giúp tháo gỡ rào cản thuế chống trợ cấp, giải tỏa gánh nặng đối với các doanh nghiệp xuất khẩu tôm của Việt Nam. Nếu Mỹ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường, thì doanh nghiệp xuất khẩu tôm có thể sử dụng giá của chính doanh nghiệp mình trong các vụ kiện.

Theo số liệu từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (Vasep), tôm của Việt Nam đang được xuất khẩu sang gần 90 thị trường.

Tính riêng trong tháng 4/2024, xuất khẩu tôm đạt 285 triệu USD, tương đương cùng kỳ năm 2023, song là tháng có giá trị xuất khẩu cao nhất kể từ đầu năm nay. Lũy kế 4 tháng đầu năm, ngành tôm mang về doanh thu 971 triệu USD, cao hơn 6% so với cùng kỳ năm 2023.

Theo nhận định của các doanh nghiệp, xuất khẩu tôm sang các thị trường có dấu hiệu hồi phục vì lượng tồn kho của các nhà nhập khẩu đã giảm nhiều, nên cần mua hàng gối đầu.

Tại thị trường Mỹ, nhu cầu tiêu dùng kỳ vọng sẽ hồi phục trong năm 2024. Trong các cuộc họp gần đây, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) cũng có động thái sẽ thực hiện các đợt cắt giảm lãi suất trong thời gian tới nhằm thúc đẩy hoạt động sản xuất - kinh doanh. Điều này cũng sẽ kích thích nhu cầu tiêu dùng tại thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất của Việt Nam.

Chuyên gia SSI lưu ý, giá tôm Việt Nam cao hơn so với các đối thủ cạnh tranh và mức thuế CVD sơ bộ thấp hơn đối thủ (Việt Nam bị áp mức 2,84% so với đối thủ là 4,36 -7,55%).

Ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Thực phẩm Sao Ta chia sẻ, với những công ty muốn xuất khẩu sang Mỹ, cần có hạch toán chi phí dự phòng khoảng 7-8%. Nếu thời điểm tháng 8 - 9 tới, mà ngành tôm Việt Nam không bị áp thuế, thì khoản đó sẽ đưa vào lợi nhuận.

“Đây không phải là vấn đề quá lớn để lo lắng, nhưng trong thời gian chờ thuế cuối cùng, các doanh nghiệp khác có thể hạn chế xuất khẩu sang Mỹ vì ngại rủi ro”, ông Lực nói.

Đáng chú ý, trong cuộc chơi này, còn có ngành gỗ và các sản phẩm từ gỗ. Một số sản phẩm gỗ của Việt Nam như gỗ dán, tủ gỗ - bàn trang điểm bằng gỗ, nội thất phòng ngủ bằng gỗ, ghế khung gỗ đang bị điều tra thuế chống bán phá giá và thuế tự vệ như các sản phẩm cùng loại của Trung Quốc. Cụ thể, thuế chống bán phá giá của gỗ dán, tủ gỗ - bàn trang điểm bằng gỗ, ghế khung gỗ lần lượt là 183,36%; 4,37 - 262,18%; 25%).

Ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho hay, tiêu dùng hàng hóa tại nhiều thị trường lớn như Mỹ, châu Âu đang đón những tín hiệu tốt dần lên. Điều này thúc đẩy các đơn hàng xuất khẩu tăng, trong đó có nhóm hàng gỗ và sản phẩm gỗ. Theo đó, hoạt động xuất khẩu của ngành gỗ trong 4 tháng đầu năm 2024 ghi nhận tốc độ tăng trưởng tích cực. Với đà tăng trưởng hiện tại, dự báo ngành gỗ sẽ có nhiều triển vọng khả quan trong năm 2024.

Trong 4 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đạt 4,8 tỷ USD, tăng 23,7% so với cùng kỳ năm 2023. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu sản phẩm gỗ đạt 3,3 tỷ USD, tăng 25,8% so với cùng kỳ năm trước.

Mặc dù nhiều thuận lợi, nhưng ngành gỗ vẫn đối mặt với không ít khó khăn khi các thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam lộ diện nhiều nguy cơ gian lận thương mại, giả xuất xứ sản phẩm hàng hóa ngày càng gia tăng, trong khi cạnh tranh thương mại diễn ra phức tạp. Đó là thách thức đối với các doanh nghiệp xuất khẩu đồ gỗ Việt Nam.

Trong khi đó, xuất khẩu lốp xe, dệt may, đá thạch anh vào thị trường Mỹ cũng đang tận dụng mọi cơ hội để hưởng lợi từ việc này về lâu dài.

Những lợi ích đường dài

Đối với Mỹ, quy chế kinh tế thị trường là một công cụ để có thể trừng phạt một đối tác áp dụng chính sách trợ giá. Hiện tại, một số bên lên tiếng ủng hộ Việt Nam được công nhận quy chế kinh tế thị trường, như Hiệp hội Thương mại Mỹ (AmCham), Hiệp hội Công nghiệp bán lẻ Mỹ (RILA), Hiệp hội Các nhà xuất nhập khẩu Mỹ (AAEI), Hiệp hội Nông nghiệp Mỹ (NASDA), Hiệp hội Dệt may và Da giày Mỹ (AAFA). Tuy nhiên, vẫn có một số bên phản đối như Liên minh Sản xuất Mỹ (AAM), hay Công đoàn Công nhân thép (USW).

Vấn đề công nhận quy chế kinh tế thị trường cũng đối mặt với nhiều thách thức pháp lý tiềm ẩn ở Mỹ. Thực tế, năm 2016, Bộ Thương mại Mỹ đã từ chối đề xuất từ phía Trung Quốc, vì nhiều nguyên nhân.

Chuyên gia của Trung tâm Phân tích và Tư vấn đầu tư (SSI Research) nhận định, lợi ích lớn nhất khi được công nhận quy chế kinh tế thị trường là các doanh nghiệp xuất khẩu từ Việt Nam có thể sử dụng giá sản xuất của chính mình trong trường hợp Mỹ tiến hành điều tra thuế chống bán phá giá. Điều này tạo ra cạnh tranh bình đẳng giữa hàng hóa của Việt Nam và hàng hóa xuất khẩu của các quốc gia khác, khi mức thuế phòng vệ thương mại phản ánh đúng thực tiễn sản xuất tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam có thể được hưởng lợi về thuế nhập khẩu trong trường hợp Mỹ áp dụng Hệ thống Ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP) so với hàng nhập khẩu từ Việt Nam.

Hiện tại, Việt Nam được 72 quốc gia công nhận quy chế kinh tế thị trường, trong đó có Canada, Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Anh.

Quyết định chấp thuận từ Mỹ không chỉ tạo thuận lợi cho hàng hóa Việt Nam xuất khẩu vào nước này, mà còn tạo tiền đề giúp Liên minh châu Âu (EU) công nhận quy chế kinh tế thị trường đối với Việt Nam.

Từ nay đến ngày 26/7 sẽ là giai đoạn rất quan trọng, đòi hỏi sự vận động mạnh mẽ và nỗ lực từ phía Chính phủ khi cần vượt qua các quy định pháp lý chặt chẽ từ Mỹ.

Việt Nam đã vươn lên trở thành quốc gia xuất khẩu có vị thế quan trọng trên thế giới, với xuất khẩu chiếm 82% GDP năm 2023, cao hơn nhiều nước trong khu vực.

Trong khi đó, Mỹ là một trong những đối tác thương mại quan trọng nhất của Việt Nam, đặc biệt với một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực như điện thoại di động, máy tính và sản phẩm điện tử, may mặc, giày dép, thủy sản, gỗ và sản phẩm gỗ.

Trong năm 2023, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, với kim ngạch xuất khẩu đạt 97 tỷ USD, đóng góp 27% vào tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Trong đó, xuất khẩu hàng dệt may, giày dép, gỗ - sản phẩm gỗ và thủy sản sang Mỹ đóng góp lần lượt 43%, 35%, 54% và 17% vào tổng kim ngạch xuất khẩu của từng ngành trong năm 2023.

Trong 4 tháng đầu năm nay, Mỹ tiếp tục là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, với kim ngạch đạt 34,1 tỷ USD.

Chuyên gia của Trung tâm Phân tích và Tư vấn đầu tư (SSI Research) đánh giá, việc Mỹ công nhận quy chế kinh tế thị trường đối với Việt Nam sẽ chưa có tác động ngay trong ngắn hạn với các ngành liên quan và doanh nghiệp niêm yết.

Về dài hạn, lợi ích lớn nhất từ việc công nhận quy chế kinh tế thị trường là doanh nghiệp sản xuất Việt Nam có thể sử dụng giá sản xuất của chính mình trong trường hợp Mỹ tiến hành điều tra thuế chống bán phá giá, từ đó có thể giảm rủi ro chịu thuế chống bán phá giá trong tương lai và giúp hàng hóa Việt Nam cạnh tranh bình đẳng hơn tại thị trường này.