Tỉnh Gia Lai có nhiều diện tích cây cao su còi cọc, kém hiệu quả đang chờ được chuyển đổi ảnh: thanh tuấn

Thiếu vùng nguyên liệu, doanh nghiệp xin chuyển đổi đất cao su

Giữa tháng 8/2025, Công ty cổ phần Vinanutrifood Bình Định tổ chức Lễ khởi công Dự án Nhà máy sản xuất, chế biến nông, lâm sản tập trung Vinanutrifood Bình Định, với diện tích 10 ha, vốn đầu tư giai đoạn I gần 500 tỷ đồng.

Mỗi năm, nhà máy sẽ cho ra sản phẩm thức ăn chăn nuôi 10.000 tấn; hoa quả đóng lon 20.000 tấn; hoa quả hòa tan 1.000 tấn; thực phẩm chức năng 2.000 tấn…

Với quy mô như vậy, doanh nghiệp sẽ liên kết xây dựng vùng nguyên liệu khoảng 2.500 ha với các loại nông sản có thế mạnh tại địa phương và cây dược liệu, gắn với bao tiêu sản phẩm cho nông dân, hợp tác xã.

Để xây dựng vùng nguyên liệu, doanh nghiệp đã làm việc với Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Gia Lai về hoạch định vùng nguyên liệu rộng 4.000 ha, trồng xen cây ăn trái và dược liệu, kết hợp chăn nuôi tạo ra cánh đồng lớn.

Bà Nguyễn Thị Diễm Hằng, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Vinanutrifood Bình Định đánh giá, tỉnh Gia Lai đang có nhiều quỹ đất đã giao cho các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp trồng cao su, nhưng chưa dùng đến, chưa sử dụng hết diện tích hoặc sử dụng chưa hiệu quả. Trong khi đó, các dự án nhà máy chế biến mới đầu tư tại Gia Lai lại đang thiếu vùng nguyên liệu tự chủ ngoài nguồn thu mua từ người dân.

“Công ty Vinanutrifood Bình Định rất mong UBND tỉnh Gia Lai có cơ chế cho công ty được nhận các quỹ đất đang trồng cây kém hiệu quả để chúng tôi đưa các cây trồng hiệu quả, giá trị cao, trồng đa canh, đa cây, đa tán theo hướng hữu cơ, làm kinh tế tuần hoàn, giúp giảm lượng phát thải, hướng tới Net Zero”, bà Hằng bày tỏ.

Tại Hội nghị Xúc tiến đầu tư tỉnh Gia Lai cuối tháng 8/2025, chia sẻ trước nhiều doanh nghiệp lớn trong và ngoài tỉnh, ông Phạm Anh Tuấn, Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai khẳng định, đối với khu vực phía Tây tỉnh, định hướng tập trung phát triển thế mạnh nông nghiệp công nghệ cao gắn với chế biến sâu, năng lượng tái tạo và kinh tế cửa khẩu.

Tỉnh sẽ phát triển vùng chuyên canh lớn với các sản phẩm nông nghiệp chủ lực như mía đường, bò sữa, cà phê, hồ tiêu, chăn nuôi tập trung. Đối với thu hút nhà đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, điều kiện đi kèm là vừa có nhà máy chế biến sâu, vừa có vùng nguyên liệu lớn.

Một trong những định hướng được ông Tuấn đề cập là tập trung chuyển đổi diện tích cao su, rừng khộp kém hiệu quả sang các loại cây trồng có giá trị kinh tế cao hơn.

Rà soát toàn bộ quỹ đất cao su chuyển đổi

Từ năm 2008, tỉnh Gia Lai được Thủ tướng Chính phủ cho chủ trương chuyển rừng nghèo sang trồng cao su với Chương trình Phát triển 50.000 ha cao su.

Thực hiện chủ trương của Chính phủ, UBND tỉnh Gia Lai đã cho phép 16 doanh nghiệp triển khai 44 dự án với tổng diện tích 32.405,5 ha (trong đó đất có rừng tự nhiên 29.188 ha, đất chưa có rừng 3.217,5 ha).

Kết quả triển khai, diện tích các đơn vị đã khai hoang đạt 28.503,7 ha, trong đó diện tích đã trồng cao su đạt 25.535,7 ha, còn lại chưa trồng.

Sau khi được UBND tỉnh cho phép, các doanh nghiệp đã thực hiện khai hoang, đầu tư trồng, chăm sóc cao su. Tuy nhiên, Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai cho biết, diện tích cây cao su bị chết, kém phát triển không ngừng tăng lên.

Theo đó, diện tích cây cao su bị chết, kém phát triển vào năm 2018 là 12.039 ha; năm 2022 tăng lên 16.364 ha; đến tháng 8/2025 tăng thêm 1.287,4 ha. Như vậy, tổng diện tích cao su chết, kém phát triển lên tới 17.651,4 ha (chiếm 69,1%); trong khi diện tích cao su phát triển bình thường chỉ còn 7.884,4 ha (chiếm 30,9% so với diện tích đã trồng).

Sở Nông nghiệp và Môi trường thông tin, đối với diện tích cao su chết, kém phát triển, các đơn vị có định hướng chuyển đổi khác nhau. Chẳng hạn, Công ty TNHH MTV Cao su Chư Păh và Công ty TNHH MTV Cao su Chư Sê thuộc Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam, Công ty Bình Dương thuộc Tổng công ty 15 và Công ty cổ phần Đầu tư nông nghiệp Sài Gòn đề xuất chuyển đổi cơ cấu cây trồng.

Còn Công ty Kinh doanh xuất nhập khẩu Quang Đức, Công ty cổ phần Cao su Trung Nguyên, Tổng công ty 15 - Chi nhánh 710, Công ty TNHH MTV Trang Đức đề xuất nhiều nội dung (năng lượng, chăn nuôi, cây trồng khác). Công ty cổ phần Tập đoàn Đức Long đề xuất chuyển đổi sang dự án năng lượng.

Ngày 10/9/2025, UBND tỉnh Gia Lai ban hành Kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng kém hiệu quả trên địa bàn giai đoạn 2026-2030, mục tiêu là chuyển đổi cơ cấu cây trồng kém hiệu quả khoảng 38.500 ha, trong đó đất trồng cao su lên tới 14.715 ha.

Theo kế hoạch, với diện tích đất trồng cao su kém hiệu quả, 7 công ty cao su dự kiến chuyển đổi khoảng 14.615 ha.

Cụ thể, Tổng công ty 15 (Binh đoàn 15) có khoảng 3.632 ha, trong đó trồng cây ăn quả 540 ha; cây dược liệu 195 ha; cây trồng hàng năm và lâu năm khác 2.897 ha. Công ty TNHH MTV Cao su Chư Sê có 2.442 ha, trong đó cây ăn quả 1.071 ha; cây hàng năm 1.171 ha; điện gió, điện mặt trời 200 ha. Công ty TNHH MTV Cao su Chư Păh có 1.850 ha, trong đó cây ăn quả 400 ha; cây dược liệu 175 ha; cây hàng năm 925 ha; điện mặt trời 350 ha. Công ty TNHH Kinh doanh XNK Quang Đức có 3.931 ha, trong đó cây ăn quả 1.233 ha; cây dược liệu 453 ha; cây hàng năm 1.309 ha; các dự án điện gió, điện mặt trời, chăn nuôi 936 ha. Công ty TNHH MTV Cao su Chư Prông có 311 ha và Công ty TNHH MTV Cao su Mang Yang có 385 ha dự kiến chuyển sang trồng cây ăn quả. Công ty TNHH MTV Cao su Trung Nguyên có 2.065 ha dự kiến chuyển sang trồng cây lâm nghiệp và chăn nuôi.

Tuy nhiên, việc chuyển đổi này còn nhiều khó khăn, vướng mắc chờ giải quyết.

Đối với việc hướng dẫn chuyển đổi diện tích rừng trồng cao su chết, kém phát triển từ rừng nghèo sang dự án khác, ngày 27/9/2024, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chính thức công bố cây cao su là cây đa mục đích, có thể sử dụng cho nông nghiệp và lâm nghiệp. Nhưng khi UBND tỉnh Gia Lai ban hành quyết định chuyển rừng nghèo sang trồng cao su, chưa thể hiện nội dung chuyển mục đích sử dụng rừng và trồng rừng thay thế; đồng thời nhiều diện tích đã bị chết, không còn rừng.

Với đề xuất chuyển sang các dự án chăn nuôi, năng lượng, việc doanh nghiệp xin chuyển diện tích cao su trồng trên đất rừng nghèo sang thực hiện dự án chăn nuôi chưa có ý kiến của Chính phủ và hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Riêng đề xuất chuyển sang dự án năng lượng, Văn phòng Chính phủ có Thông báo số 474/TB-VPCP ngày 25/12/2018. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Công thương chủ trì, phối hợp Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cùng các cơ quan liên quan nghiên cứu, báo cáo.

Mới đây, Bí thư Tỉnh ủy Gia Lai, ông Hồ Quốc Dũng đề nghị UBND tỉnh, Sở Nông nghiệp và Môi trường tập trung đánh giá toàn bộ diện tích đất rừng nghèo chuyển sang trồng cao su và diện tích cao su kém hiệu quả, báo cáo Ban Thường vụ Tỉnh ủy vào trung tuần tháng 10/2025.

Ông Hồ Quốc Dũng nhấn mạnh, tỉnh chia sẻ khó khăn với các doanh nghiệp thực hiện chương trình chuyển đổi rừng nghèo sang trồng cao su trên địa bàn. Đề nghị các doanh nghiệp khảo sát, xây dựng phương án cụ thể, khả thi và hiệu quả trong việc chuyển đổi diện tích cao su kém hiệu quả sang mô hình khác, báo cáo để tỉnh làm việc với Trung ương nhằm đề ra giải pháp.

Về chủ trương chuyển đổi diện tích rừng cao su, đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai cho hay, tỉnh đang triển khai thực hiện, còn việc chuyển đổi trên thực địa chưa thể tiến hành ngay. Quá trình thực hiện sẽ còn nhiều bước, sau khi ban hành kế hoạch sẽ tiến hành đánh giá.

Được biết, ngày 25/8/2025, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) có văn bản hướng dẫn phương án xử lý diện tích cao su kém hiệu quả ở Gia Lai. Theo đó, để đề xuất phương án xử lý, tỉnh cần thực hiện đánh giá toàn diện chương trình chuyển đổi rừng nghèo sang trồng cao su, chi tiết theo từng dự án (chủ đầu tư, địa bàn), đánh giá kết quả, khó khăn vướng mắc, kiến nghị của từng dự án và của địa phương.