PGS-TS.Trần Quang Bính, Giám đốc chuyên môn Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM cho biết, nhiễm nấm xâm lấn là tình trạng vi nấm phát triển mạnh và lan rộng vào các mô, cơ quan nội tạng trong cơ thể như phổi, máu, não, gan, thận… thay vì chỉ ảnh hưởng ngoài da như các loại nấm thông thường.

Ảnh minh họa.

Đây là một bệnh lý nghiêm trọng, đặc biệt nguy hiểm ở người có hệ miễn dịch suy yếu như bệnh nhân ung thư, tiểu đường, ghép tạng, suy thận mạn, HIV/AIDS hoặc đang điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch kéo dài.

“Ước tính thế giới mỗi năm có khoảng 6,5 triệu người nhiễm nấm xâm lấn, trong đó đến 3,8 triệu trường hợp tử vong, đặc biệt nguyên nhân trực tiếp do nấm đến 2,5 triệu ca, chiếm hơn 60%”, bác sỹ Bính phát biểu tại Hội nghị khoa học thường niên diễn ra ngày 28/9.

Tại Việt Nam, theo thống kê sơ bộ, mỗi năm có hơn 23.000 ca nhiễm nấm phổi Aspergillosis, hơn 12.000 ca nhiễm Candida máu hoặc ổ bụng, cùng với hàng nghìn ca khác liên quan đến Pneumocystis, Cryptococcus và các chủng nấm cơ hội khác. Trong đó, tỷ lệ tử vong có thể lên đến 30-80% nếu không được điều trị kịp thời.

Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới nóng ẩm, điều kiện thuận lợi cho nấm phát triển. Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu toàn cầu khiến nhiều chủng nấm thích nghi tốt hơn với nhiệt độ cơ thể người, dẫn đến nguy cơ lan rộng và gây bệnh cao hơn.

“Trong số hơn 1,5 triệu loài vi nấm trên Trái đất, có khoảng 300 loài có khả năng gây bệnh cho người. Hệ miễn dịch khỏe mạnh và nhiệt độ cơ thể 36-37°C vốn là hàng rào bảo vệ tự nhiên, nhưng một số loài nấm hiện đã tiến hóa để vượt qua điều này”, bác sỹ Bính cho biết.

Sự gia tăng bệnh nhân mắc các bệnh mạn tính, lạm dụng kháng sinh, điều trị ung thư, ghép tạng… cũng làm mở rộng nhóm có nguy cơ nhiễm nấm xâm lấn.

Ngoài ra, các công trình xây dựng, môi trường ô nhiễm và thói quen sinh hoạt chưa hợp vệ sinh cũng tạo điều kiện cho bào tử nấm phát tán và xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, tiêu hóa hoặc vết thương hở.

Đơn cử như nấm Candida (dạng nấm men) sống ký sinh bình thường trong cơ thể người, đặc biệt ở da, miệng, ống tiêu hóa, âm đạo… nhưng khi gặp điều kiện thuận lợi, chúng có thể trở thành tác nhân gây bệnh.

Candida thường gặp ở người bệnh nặng, đặc biệt đang điều trị hồi sức tích cực thời gian dài, phẫu thuật bụng có rò chỗ nối ruột hoặc phải phẫu thuật bụng nhiều lần, viêm tụy cấp hoại tử, dùng kháng sinh phổ rộng, lọc máu, dùng corticosteroid hoặc hóa trị ung thư, ghép tạng, trẻ thiếu cân, sinh thiếu tháng…

Hay với nấm Aspergillus (dạng nấm sợi) có mặt khắp nơi trong môi trường, sinh sống chủ yếu trong đất, lá cây mục, phân trộn, phân chim, bụi bẩn… Loại nấm này gây bệnh ở người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) hoặc bệnh đường hô hấp mạn tính khác, cúm nặng, xơ gan mất bù, suy gan…

Đặc biệt, sau đại dịch Covid-19, Việt Nam và nhiều nước ghi nhận sự gia tăng các ca nhiễm nấm thuộc nhóm Mucorales, thường được gọi là “nấm đen”.

Đây là loại nấm sống trong đất, bụi, phân động vật và thường không gây bệnh ở người khỏe mạnh. Tuy nhiên, bệnh nhân hậu Covid-19, đặc biệt là người từng điều trị bằng steroid, có nguy cơ suy giảm miễn dịch và dễ mắc phải.

Nấm Mucorales có thể tấn công xoang mũi, mắt, não hoặc phổi với các triệu chứng như nghẹt mũi, chảy máu mũi, sụp mí, đau đầu, ho ra máu… Một số trường hợp diễn tiến nhanh, gây hoại tử mô và tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Theo ước tính toàn cầu, nhiễm nấm xâm lấn gây ra số ca tử vong mỗi năm cao hơn bệnh sốt rét và gần tương đương với bệnh lao. Hơn 90% các trường hợp tử vong này liên quan đến năm loại nấm chủ yếu: Candida, Aspergillus, Cryptococcus, Pneumocystis và Mucorales.

Tại Việt Nam, một nghiên cứu đa trung tâm với sự tham gia của bốn bệnh viện lớn đã ghi nhận: hai chủng Candida phổ biến nhất gây nhiễm nấm máu là C. albicans và C. tropicalis.

Tuy nhiên, nhiễm nấm xâm lấn thường khó phát hiện sớm do triệu chứng không đặc hiệu, dễ nhầm với các bệnh lý như viêm phổi, nhiễm trùng máu hoặc bệnh nội khoa khác.

Một số dấu hiệu lâm sàng kéo dài không rõ nguyên nhân như ho, sốt, mệt mỏi, sút cân, đau đầu, thay đổi thị lực… có thể là biểu hiện của nhiễm nấm xâm lấn, đặc biệt ở những bệnh nhân có nguy cơ cao. Do đó, các bác sỹ khuyến cáo nên chủ động tầm soát ở nhóm bệnh nhân này.

Để chẩn đoán chính xác, cần thực hiện các kỹ thuật chuyên sâu như sinh thiết mô, nuôi cấy, xét nghiệm PCR hoặc sinh học phân tử, tuy nhiên, đây lại là những kỹ thuật chưa phổ biến tại nhiều cơ sở y tế.

Các phương pháp hỗ trợ chẩn đoán gồm chụp CT, MRI, nội soi, sinh thiết, xét nghiệm huyết thanh, PCR và nuôi cấy nấm. Một số hình ảnh đặc trưng trên phim phổi như “quầng sáng quanh tổn thương” hoặc “dấu liềm hơi” có thể gợi ý nhiễm nấm phổi, nhưng cần được xác nhận bằng mô bệnh học.

Chẩn đoán chính xác tác nhân gây bệnh là yếu tố quyết định để điều trị trúng đích, tránh lạm dụng kháng sinh, rút ngắn thời gian điều trị và cải thiện tỷ lệ sống sót.

Tuy nhiên, tình trạng kháng thuốc kháng nấm đang là thách thức lớn. Nhiều chủng Candida và Aspergillus đã không còn nhạy với các thuốc truyền thống, đòi hỏi phải sử dụng thuốc thế hệ mới với chi phí cao.

“Càng chẩn đoán sớm, điều trị đúng thuốc và đủ thời gian, cơ hội sống càng cao. Bác sỹ cần đặc biệt cảnh giác với nhiễm nấm xâm lấn ở các nhóm nguy cơ cao như bệnh nhân có bệnh về máu, giảm bạch cầu hạt, ung thư, ghép tạng, hoặc điều trị kéo dài với kháng sinh phổ rộng, nuôi dưỡng bằng đường tĩnh mạch…”, PGS-TS.Trần Quang Bính khuyến cáo.