Quy định rõ ràng, minh bạch về điều kiện vay đặc biệt lãi suất 0%

Dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) quy định, thẩm quyền quyết định việc cho vay đặc biệt đối với khoản vay có lãi suất 0%/năm, khoản vay không có tài sản đảm bảo (TSĐB) sẽ chuyển từ Thủ tướng Chính phủ sang NHNN. Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính tán thành việc điều chỉnh này.

NHNN được "quyết" cho vay đặc biệt lãi suất 0%, không tài sản đảm bảo

Trước đó, báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế và Tài chính và các ĐBQH có nhiều ý kiến liên quan đến việc rà soát các quy định hiện hành về cho vay đặc biệt; nghiên cứu phương án quy định chi tiết tiêu chí; quy định điều kiện cho vay đặc biệt đối với khoản vay có lãi suất 0%/năm, khoản vay không có TSBĐ; đề nghị phải có quy định rõ ràng, minh bạch trình tự, thủ tục cho vay và có các biện pháp tăng cường kiểm soát, ngăn ngừa và hạn chế tổn thất có thể xảy ra…

Tiếp thu ý kiến này, tại Báo cáo số 481, Chính phủ đã đề nghị sau khi dự thảo Luật được ban hành, NHNN tiếp tục rà soát các vấn đề liên quan đến tiêu chí, điều kiện cho vay đặc biệt với lãi suất 0%/năm, không có TSBĐ và mục đích sử dụng khoản vay, trách nhiệm của đơn vị được vay và trách nhiệm của NHNN khi cho vay, kiểm soát dòng tiền để sửa đổi, bổ sung các quy định về cho vay đặc biệt có liên quan tại Thông tư số 37/2024/TT-NHNN.

Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính tán thành phương án của Chính phủ và đề nghị Chính phủ quan tâm chỉ đạo NHNN rà soát các quy định liên quan về cho vay đặc biệt nhằm tránh rủi ro, tránh lạm dụng chính sách, làm giảm động lực tái cấu trúc nội tại của ngân hàng, tăng cường tính minh bạch về trình tự, thủ tục cho vay và tăng cường kiểm soát, ngăn ngừa, hạn chế tổn thất có thể xảy ra, phòng tránh rủi ro đạo đức, rủi ro chính sách và hiệu ứng phụ, bảo đảm niềm tin và công bằng thị trường. 

Ngân sách không phải cấp bù lãi suất khi NHNN cho vay đặc biệt lãi suất 0%

Giải trình thêm về nội dung cho vay đặc biệt tại phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội sáng 10/6, Thống đốc Nguyễn Thị Hồng cho biết nguồn tiền để cho vay đặc biệt được Ngân hàng Nhà nước lấy từ nguồn thực hiện chức năng của ngân hàng trung ương về phát hành tiền, không dùng nguồn từ ngân sách nhà nước. Do vậy, việc Ngân hàng Nhà nước cho vay đặc biệt có lãi suất 0% không dẫn tới rủi ro ngân sách nhà nước phải bù lãi suất.

Tuy nhiên, Thống đốc cho biết cơ quan này tiếp tục rà soát các quy định về xử lý khoản vay đặc biệt theo quy định về chế độ tài chính.

Bên cạnh đó, việc cho vay đặc biệt của Ngân hàng Nhà nước chỉ cho hai trường hợp. Một là, tổ chức tín dụng bị rút tiền hàng loạt (để chi trả cho người gửi tiền). Hai là, để thực hiện phương án phục hồi, chuyển giao bắt buộc của các tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt và chỉ áp dụng sau khi đã thực hiện các biện pháp nghiệp vụ như tái cấp vốn, thị trường mở…

“Việc cho vay đặc biệt của Ngân hàng Nhà nước là cần thiết, ngăn hiện tượng rút tiền hàng loạt tại các tổ chức tín dụng, cũng như hạn chế nguy cơ rủi ro lan truyền sang các tổ chức tín dụng khác, hoặc hỗ trợ cho phương án phục hồi, chuyển giao bắt buộc nhằm tái cơ cấu các tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt”, bà Hồng nói, thêm rằng việc cho vay đặc biệt cũng nhằm mục tiêu đảm bảo an toàn hệ thống các tổ chức tín dụng, không nhằm tạo ra lợi thế cạnh tranh cho các tổ chức tín dụng được vay đặc biệt.

Bà Hồng cho biết thêm cơ quan này sẽ rà soát, sửa Thông tư 37/2024/TT-NHNN liên quan tới tiêu chí, điều kiện cho vay đặc biệt với lãi suất 0% một năm, không có tài sản đảm bảo, mục đích sử dụng khoản vay, trách nhiệm của các đơn vị được vay, Ngân hàng Nhà nước khi cho vay, kiểm soát dòng tiền để tránh rủi ro, lạm dụng chính sách và ngăn ngừa, hạn chế tổn thất có thể xảy ra. 

Làm rõ mức lãi suất 0% có áp dụng với mọi khoản vay đặc biệt

Về lãi suất cho vay đặc biệt, dự thảo Luật quy định “lãi suất cho vay đặc biệt của Ngân hàng Nhà nước là 0%/năm” (khoản 1 Điều 1).

Tại Báo cáo thẩm tra sơ bộ số 257/BC-UBKTTC15 ngày 23/4/2025, Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính đã báo cáo Uỷ ban Thường vụ Quốc hội quy định lãi suất 0%/năm áp dụng cho tất cả các khoản vay đặc biệt của NHNN tại dự thảo Luật là khác với quy định hiện hành, do đó, cần được đánh giá tác động cụ thể, xem xét thêm việc ấn định cùng một mức lãi suất trong khi mỗi TCTD có thực trạng và vấn đề cần xử lý khác nhau.

Có ý kiến cho rằng việc quy định lãi suất cho vay đặc biệt là 0%/năm đối với mọi khoản vay là chưa phù hợp, đề nghị giữ nguyên như quy định của Luật hiện hành và quy định theo hướng NHNN quyết định cho vay đặc biệt đối với khoản vay có TSBĐ, không có TSBĐ đối với TCTD; mức lãi suất (mức lãi suất thấp nhất là 0%/năm), TSBĐ của khoản vay đặc biệt từ NHNN theo quy định của Thống đốc NHNN. 

Trên cơ sở ý kiến kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Ban Thường vụ Đảng ủy NHNN đã có Tờ trình số 04-TTr/ĐUNHNN ngày 29/4/2025 báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền về việc xây dựng dự án Luật, trong đó có nội dung về lãi suất cho vay đặc biệt của Ngân hàng Nhà nước là 0%/năm.

Ngày 16/5/2025, cơ quan có thẩm quyền đã họp cho ý kiến về các kiến nghị của Ban Thường vụ Đảng ủy NHNN. Do chưa nhận được Văn bản kết luận của cấp có thẩm quyền về nội dung này, Báo cáo thẩm tra chính thức số 408/BC-UBKTTC15 ngày 19/5/2025 của Ủy ban Kinh tế và Tài chính không nêu lại vấn đề liên quan đến lãi suất cho vay đặc biệt của NHNN đã đặt ra tại Báo cáo thẩm tra sơ bộ số 257/BC-UBKTTC15, mà đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát, hoàn thiện dự thảo Luật để phù hợp với các chủ trương, quan điểm cụ thể tại kết luận của cấp có thẩm quyền.

Ngày 20/5/2025, Văn phòng Trung ương Đảng đã có Công văn số 14923-CV/VPTW về ý kiến kết luận của cấp có thẩm quyền, tuy nhiên, Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính nhận thấy Công văn số 14923-CV/VPTW không thể hiện nội dung chấp thuận đề xuất của Ban Thường vụ Đảng ủy NHNN về việc bỏ hình thức cho vay đặc biệt có lãi suất (quy định tại khoản 1 Điều 193 Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024) để thay bằng mức lãi suất 0%/năm đối với tất cả các khoản cho vay đặc biệt.

Trong quá trình chỉnh lý dự thảo Luật, Cơ quan chủ trì soạn thảo cho rằng vấn đề này đã được báo cáo cấp có thẩm quyền và đề nghị giữ nguyên quy định như dự thảo Luật trình Quốc hội.

Có ý kiến nhất trí về việc quy định lãi suất cho vay đặc biệt là 0%/năm nhằm bảo đảm cho các TCTD thuộc diện kiểm soát đặc biệt, chuyển giao bắt buộc có cơ hội phục hồi, bảo đảm an ninh tiền tệ quốc gia bởi trong thực tế, TCTD lâm vào tình trạng bị kiểm soát đặc biệt, bắt buộc phải chuyển giao bắt buộc có vốn chủ sở hữu âm lớn, không có khả năng tự phục hồi.

Có ý kiến cho rằng các phương án cơ cấu lại TCTD yếu kém trong đó có cả nội dung về các khoản vay đặc biệt đều được báo cáo xin ý kiến cấp có thẩm quyền trước khi phê duyệt, quyết định để triển khai, vì vậy, quy định như Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024 là phù hợp (Luật chỉ quy định về thẩm quyền quyết định khoản vay chứ không quy định về lãi suất của khoản vay). 

Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính nhận thấy quy định về lãi suất cho vay đặc biệt của NHNN là nội dung quan trọng, ảnh hưởng đến sự ổn định của hệ thống TCTD, an ninh tài chính tiền tệ quốc gia và nguồn lực của nền kinh tế.

Do còn có cách hiểu khác nhau giữa các cơ quan, Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính đã có Công văn số 29/UBKTTC15-m ngày 05/6/2025 gửi Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp để tổng hợp, báo cáo Ban Thường vụ Đảng ủy Quốc hội xin ý kiến kết luận của cơ quan có thẩm quyền về nội dung này. Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục hoàn thiện quy định về lãi suất cho vay đặc biệt trên cơ sở ý kiến của cấp có thẩm quyền. 

Giải trình về nội dung này tại phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội sáng 10/6, Thống đốc Nguyễn Thị Hồng đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền để làm cơ sở cho các cơ quan liên quan hoàn thiện dự thảo luật.