Quản trị rủi ro là công cụ chiến lược

Trong bối cảnh toàn cầu hiện nay, thế giới đang phải đối mặt với những biến động chưa từng có - từ khủng hoảng tài chính, bất ổn địa chính trị, biến đổi khí hậu cho đến các cú sốc công nghệ và đại dịch.

Chia sẻ tại hội thảo quốc tế với chủ đề "Quản trị rủi ro và khả năng chống chịu tài chính" do Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU-UEB) tổ chức, TS. Lê Hồng Thái, Phó trưởng Khoa tài chính - Ngân hàng, VNU-UEB mở đầu bằng nhận định rằng, thách thức hiện nay đã vượt quá phạm vi của từng doanh nghiệp hay từng ngành. Chúng đang thử độ bền của cả hệ thống tài chính quốc gia.

Ông cho rằng, quản trị rủi ro ngày nay không còn là một thao tác kỹ thuật mà là công cụ chiến lược để giúp nền kinh tế đứng vững, phục hồi và tiếp tục mở rộng.

TS. Lê Hồng Thái phát biểu tại hội thảo.

Theo ông, đánh giá của các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Mạng lưới vì Tài chính Bền vững Toàn cầu (NGFS) chỉ ra rằng, khả năng chống chịu không phải là việc đứng dậy sau khủng hoảng một cách miễn cưỡng mà là khả năng thích nghi, phục hồi và biến rủi ro thành động lực đổi mới. Một hệ thống tài chính muốn bền vững phải dựa trên 3 trụ cột lớn luôn tác động qua lại.

Trụ cột đầu tiên là hệ thống quản trị rủi ro có khả năng phát hiện sớm, đo lường chính xác và ứng phó chủ động. Các công cụ mới như kiểm thử sức chịu đựng, chỉ báo cảnh báo sớm hay mô phỏng định lượng đã trở thành chuẩn mực. Rủi ro khí hậu, rủi ro mạng hay rủi ro hành vi giờ được đưa vào mô hình thay vì đứng ngoài như yếu tố ngoại biên.

Trụ cột thứ hai thuộc về công nghệ. Sự trỗi dậy của AI, machine learning, dữ liệu lớn hay điện toán đám mây đang mở đường cho một cách tiếp cận quản trị hoàn toàn khác. Thay vì xử lý thông tin theo chu kỳ, các tổ chức tài chính bắt đầu dựa vào phân tích thời gian thực để dự báo biến động thị trường, xác định hành vi gian lận hay đưa ra quyết định phân bổ vốn nhanh và chính xác hơn. RegTech và SupTech tiếp tục phát huy vai trò là những người bạn đồng hành của cơ quan quản lý, giúp giám sát hệ thống một cách linh hoạt và sớm phát hiện điểm yếu.

Trụ cột thứ ba là thể chế. Một khung chính sách vững, linh hoạt và được cập nhật thường xuyên sẽ giúp giữ ổn định vĩ mô mà vẫn cho phép sáng tạo có trách nhiệm. Các mô hình sandbox cho FinTech ở Singapore, Hàn Quốc hay EU là ví dụ giàu sức thuyết phục, khi đổi mới công nghệ được cho phép phát triển trong không gian kiểm soát mà không gây xáo trộn hệ thống.

TS. Lê Hồng Thái cho rằng 3 trụ cột này khi kết hợp đã tạo xương sống cho chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính. Chúng thúc đẩy sự thay đổi về cách dẫn dắt doanh nghiệp, cách thu thập và xử lý dữ liệu, cách đánh giá rủi ro và thậm chí là cách đào tạo nhân lực. Một hệ thống tài chính biết tận dụng công nghệ và xây dựng nền tảng quản trị tốt sẽ vừa phòng ngừa rủi ro hiệu quả, vừa tăng khả năng thích ứng với biến động và mở rộng không gian cạnh tranh ở khu vực lẫn quốc tế.

Chuyên gia này kết luận rằng, một nền tài chính chống chịu trong thế kỷ XXI buộc phải là nền tài chính số, thông minh và bao trùm, nơi công nghệ, quản trị rủi ro và chính sách công được vận hành hài hòa vì ổn định và thịnh vượng chung.

Cân nhắc xây dựng trung tâm quốc gia về đổi mới và chống chịu tài chính

Ở góc nhìn rộng hơn, bà Shania Fang-I Chien, Phó chủ tịch Phát triển Kinh doanh Châu Á, Hiệp hội Chuyên gia Rủi ro Toàn cầu (GARP), Đặc khu Hành chính Hồng Kông nhấn mạnh rằng, khả năng phục hồi tài chính không phải một thực thể bất biến mà luôn vận động theo sự thay đổi của rủi ro. Bà mô tả ba yếu tố cốt lõi gồm khả năng hấp thụ cú sốc, khả năng chuyển đổi thích ứng và khả năng học hỏi của thể chế.

Báo cáo BIS 2024 khẳng định, một hệ thống tài chính khỏe phải hấp thụ được cú sốc thay vì khuếch đại nó ra nền kinh tế thực. Để đạt điều này, vốn và thanh khoản đóng vai trò như những lớp đệm bắt buộc, còn khung quản trị thận trọng sẽ giúp hệ thống không rơi vào tình trạng dễ tổn thương khi biến động mạnh.

Thách thức hiện nay đã vượt quá phạm vi của từng doanh nghiệp hay từng ngành.

Liên quan đên đổi mới và phát triển, bà Bùi Thanh Hằng - Trung tâm Ươm tạo Công nghệ (NATEC) đưa ra góc nhìn thực tiễn: khả năng chống chịu tài chính không thể mua từ bên ngoài mà phải được nuôi dưỡng từ nội lực quốc gia. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, các tổ chức tài chính, doanh nghiệp công nghệ và giới học thuật.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn bản lề với một hệ sinh thái FinTech phát triển nhanh trong khu vực, dân số trẻ am hiểu công nghệ và chính phủ coi chuyển đổi số là yếu tố chiến lược. Hai chương trình lớn, gồm Chương trình Chuyển đổi số Quốc gia giai đoạn 2025-2030 và Chiến lược Ngân hàng Xanh 2023, cho thấy định hướng lồng ghép bền vững và chống chịu vào tiến trình hiện đại hóa tài chính.

Tuy vậy, bà Hằng cũng chỉ ra nhiều nút thắt. Hạ tầng số còn rời rạc khiến khả năng kết nối giữa các hệ thống thanh toán chưa trơn tru. An ninh mạng vẫn là mảng thiếu về kinh nghiệm lẫn tiêu chuẩn chung. Nguồn nhân lực công nghệ tài chính còn thiếu những nhóm chuyên sâu như phân tích dữ liệu mức cao, an toàn thông tin và quản lý rủi ro bằng AI. Sự phối hợp giữa các cơ quan chịu trách nhiệm giám sát tài sản số, FinTech và bảo vệ dữ liệu chưa thực sự đồng bộ.

Để tháo gỡ, vị này đề xuất Việt Nam có thể cân nhắc xây dựng trung tâm quốc gia về đổi mới và chống chịu tài chính nhằm thúc đẩy nghiên cứu và thử nghiệm liên ngành. Một khung an ninh mạng toàn diện cho ngành Tài chính cũng cần được thiết kế theo hướng kết hợp tiêu chuẩn quốc tế và điều kiện đặc thù trong nước. Song song đó, đào tạo nhân lực tài chính số cần được tiếp cận như chiến lược dài hơi, tập trung vào kỹ năng phân tích dữ liệu, công nghệ AI và quản trị rủi ro tích hợp.

Tại hội thảo, các chuyên gia cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của quan hệ đối tác công - tư trong đổi mới xanh để tiếp thêm năng lượng cho các mô hình tài chính bền vững. Cuối cùng, quá trình hội nhập khu vực và quốc tế sẽ giúp Việt Nam học hỏi kinh nghiệm, nâng tiêu chuẩn quản trị và đồng thời mở rộng thị trường.

Những trao đổi tại hội thảo cho thấy chống chịu tài chính không còn là vấn đề kỹ thuật mà là nền tảng của phát triển kinh tế số. Trong thế giới nơi rủi ro lan truyền nhanh như luồng dữ liệu, khả năng phục hồi không chỉ quyết định sức mạnh của từng tổ chức mà còn là tấm khiên cho toàn bộ nền kinh tế.