"Quan hệ hai nước đang ở giai đoạn tốt đẹp nhất"

“Lần đầu tiên đặt chân đến sân bay Nội Bài năm 2008, tôi nhớ rõ con đường từ sân bay về trung tâm Hà Nội chỉ có hai làn xe, hai bên là cánh đồng trải dài. Chiếc xe đưa chúng tôi lao đi mà hầu như không phải dừng lại. Hôm qua, khi quay trở lại, khung cảnh đã hoàn toàn khác. Đường đã mở rộng tới sáu làn, phương tiện đông đúc và nhiều công trình hạ tầng hiện diện. Với tôi, sự thay đổi ấy vô cùng ấn tượng, là minh chứng sinh động cho tốc độ phát triển của Việt Nam”. Đây là những chia sẻ của GS. Nishida Tatsuya, Đại học Tokai, Nhật Bản từ chính câu chuyện của chính mình khi mở đầu bài tham luận tại Diễn đàn “Quan hệ đối tác Việt Nam - Nhật Bản: Hợp tác và Phát triển trong bối cảnh biến động toàn cầu” vừa tổ chức ngày 3/10.

Việt Nam không chỉ đổi thay về diện mạo, mà quan hệ Việt - Nhật cũng đang bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ nhất. Trong đó, cột mốc đặc biệt quan trọng mà vị giáo sư nhấn mạnh là việc hai nước chính thức nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện vì hòa bình và phồn vinh châu Á và thế giới vào tháng 11/2023 mở ra bước tiến về chính trị - ngoại giao cùng khung hợp tác mới cho thương mại, đầu tư, khoa học công nghệ và giao lưu nhân dân.

Diễn đàn “Quan hệ đối tác Việt Nam - Nhật Bản: Hợp tác và Phát triển trong bối cảnh biến động toàn cầu”.

Phát biểu khai mạc diễn đàn, ông Phạm Quang Hiệu, Đại sứ Việt Nam tại Nhật Bản nhấn mạnh việc nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược toàn diện đã đưa hợp tác Việt - Nhật bước sang giai đoạn phát triển toàn diện nhất trong hơn 50 năm qua. Đại sứ đặc biệt đánh giá cao cam kết của Nhật Bản trong việc thúc đẩy chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ, coi đây là những động lực giúp Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045.

Theo ông Tạ Đức Minh, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Nhật Bản, quan hệ hai nước đang ở giai đoạn tốt đẹp nhất, thể hiện qua dòng chảy thương mại và đầu tư. Trong 7 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch thương mại song phương đạt gần 29 tỷ USD, tăng gần 10% so với cùng kỳ 2024. Việt Nam xuất siêu 1,37 tỷ USD, với các nhóm hàng chủ lực gồm dệt may, da giày, nông sản chế biến và điện tử.

Nhật Bản đang tiếp tục khẳng định vai trò nhà đầu tư chiến lược với 5.608 dự án FDI, tổng vốn đăng ký 79,4 tỷ USD. Riêng 8 tháng năm 2025, vốn đăng ký mới đạt gần 877,9 triệu USD, tập trung vào công nghiệp chế biến, chế tạo, linh kiện điện tử, bất động sản và năng lượng tái tạo.

“Dòng vốn FDI từ Nhật Bản có chất lượng, hiệu quả cao. Giá trị vốn đăng ký mới là tín hiệu khả quan cho thấy nhà đầu tư Nhật Bản xem Việt Nam là điểm đến hấp dẫn an toàn”, ông Minh cũng nhấn mạnh.

Kỳ vọng cơ hội hợp tác mới

Môi trường chính trị ổn định, mạng lưới FTA rộng mở (CPTPP, RCEP, VJEPA), cùng sự ủng hộ mạnh mẽ từ chính phủ hai nước là những điều kiện thuận lợi lớn được ông Minh chỉ ra. Tuy nhiên, có những thách thức không nhỏ đến từ biến động địa chính trị, rào cản kỹ thuật với nông sản Việt Nam, hạn chế trong chế biến sâu và quản trị chuỗi cung ứng. Trước thực tế đó, ông đề xuất bốn hướng hợp tác mới như chuyển đổi xanh - kinh tế tuần hoàn, kinh tế số, hạ tầng - logistics và nông sản thực phẩm chất lượng cao.

Ở góc độ học thuật, đại diện lãnh đạo Đại học Quốc gia Hà Nội khẳng định cam kết đồng hành cùng tiến trình hợp tác Việt - Nhật. PGS.TS. Lê Trung Thành, Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, nhấn mạnh nhà trường sẽ đóng vai trò cầu nối tri thức, góp phần xây dựng chính sách dựa trên bằng chứng khoa học, thúc đẩy hợp tác song phương đi vào chiều sâu và bền vững.

Theo nghiên cứu của TS. Vũ Duy, Trưởng Bộ môn Thương mại quốc tế, Khoa Kinh tế và Kinh doanh Quốc tế, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội về việc lan tỏa chuẩn mực môi trường thông qua thương mại, mức độ lồng ghép các cam kết môi trường trong các hiệp định này có sự khác biệt dù Nhật Bản có tới khoảng 20 hiệp định thương mại. Các hiệp định đa phương lớn như CPTPP hay Hiệp định Nhật Bản - EU được đánh giá rất cao về cơ chế thể chế, giám sát và phối hợp.

Trong khi một số thỏa thuận song phương chỉ đạt mức rất thấp, như Hiệp định giữa Nhật Bản - Mỹ. Yếu tố quyết định không nằm ở nội dung cam kết, mà ở cơ chế thực thi và thể chế đi kèm. Cùng đó, còn có những khoảng trống về hợp tác khí hậu khi có tới khoảng 70% thiếu hợp tác ba bên, hạn chế hiệu ứng lan tỏa khu vực. Các điều khoản khí hậu còn hạn chế, thiếu tính ràng buộc, biến đổi theo giai đoạn phát triển.  

TS. Vũ Duy trình bày tham luận về Lan tỏa chuẩn mực môi trường thông qua thương mại: Bằng chứng từ các hiệp định liên quan đến Nhật Bản.

Từ những phát hiện này, TS. Vũ Duy đề xuất cần có những giải pháp thu hẹp khoảng trống thực thi, mở rộng cơ chế giải quyết tranh chấp để áp dụng cho các điều khoản môi trường như một tiêu chuẩn bắt buộc. Cùng đó, cần tăng cường hệ thống giám sát và chu kỳ rà soát định kỳ, cụ thể hóa cam kết khí hậu, xây dựng mẫu chuẩn cho hiệp định thương mại gắn với Thỏa thuận Paris cũng như triển khai các cơ chế giảm phát thải theo từng ngành. Thêm đó, cũng cần dẫn dắt sự lan tỏa khu vực và thực thi các nâng cấp có trọng điểm.

Dưới góc độ thực tiễn thị trường, TS. Phan Hữu Duy Quốc, Chủ tịch HĐQT Tổng công ty Xây dựng số 1 (CC1) nhắc lại sự đồng hành bền bỉ của Nhật Bản cùng Việt Nam trong phát triển hạ tầng. Từ hầm Hải Vân, cầu Bãi Cháy, cầu Cần Thơ, hầm Thủ Thiêm cho tới cầu Nhật Tân, đường cao tốc Quảng Ngãi - Đà Nẵng và tuyến Metro số 1… Đây đều là những dấu ấn lớn với sự hỗ trợ vốn ODA, công nghệ và kinh nghiệm từ Nhật Bản, không chỉ rút ngắn khoảng cách đi lại, mà còn mở ra động lực phát triển kinh tế - xã hội ở nhiều vùng miền.

Tuy nhiên, ODA của Nhật Bản dành cho Việt Nam đã giảm dần, các nhà thầu Nhật Bản ngày càng gặp cạnh tranh khốc liệt. Theo ông Quốc, quan hệ hợp tác cần bước sang giai đoạn mới, không chỉ là hỗ trợ một chiều mà phải là hợp tác bình đẳng giữa doanh nghiệp hai nước.

“Để tăng cạnh tranh trên thị trường quốc tế, cách tốt nhất để có thể hỗ trợ cùng là hợp tác với các doanh nghiệp và con người địa phương”, TS. Phan Hữu Duy Quốc cho hay và khẳng định mong muốn đồng hành cùng các đối tác Nhật Bản với tư cách ngang hàng để cùng tăng ưu thế trên thị trường, cùng triển khai những dự án hạ tầng chất lượng cao và bền vững tại Việt Nam.