Trong những năm gần đây, Việt Nam đã liên tục phải đối mặt với các hiện tượng động đất, một vấn đề mà trước đây nhiều người chỉ nghĩ sẽ xảy ra ở các quốc gia khác.

Tuy nhiên, những trận động đất không chỉ là dư chấn từ các khu vực nước ngoài mà còn đến từ các khu vực trong nước như Tây Bắc hay Kon Tum, khiến không ít người lo ngại về mức độ nguy hiểm ngày càng gia tăng.

Việt Nam đã xây dựng bản đồ phân vùng động đất để đánh giá nguy cơ động đất tại các khu vực trên cả nước.

Theo TS.Nguyễn Xuân Anh, Giám đốc Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần, Viện Các Khoa học Trái đất, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, sự gia tăng tần suất và cường độ của các trận động đất trong những năm gần đây có thể được giải thích qua hai yếu tố chính.

Thứ nhất, biến đổi khí hậu là một yếu tố đáng chú ý. Con người đang gây ra nhiều tác động bất thường lên môi trường, dẫn đến sự gia tăng cường độ và tần suất của các thiên tai, trong đó có các trận động đất. Các hiện tượng thiên tai có thể liên kết chặt chẽ với nhau.

Chẳng hạn, những trận mưa lớn và có cường độ mạnh có thể làm thay đổi nền đất, ảnh hưởng lâu dài đến hoạt động động đất. Bên cạnh đó, việc xây dựng các công trình thủy điện cũng đã gây ra các trận động đất kích thích ở một số khu vực như Tây Bắc, Quảng Nam và Kon Tum.

Thứ hai, sự thay đổi về kiến trúc đô thị cũng đóng vai trò quan trọng. Trước đây, khi các đô thị như Hà Nội hay TP.HCM chưa phát triển nhiều công trình cao tầng, người dân khó có thể cảm nhận rõ ràng các trận động đất.

Tuy nhiên, khi mật độ dân cư tăng lên và các công trình cao tầng xuất hiện nhiều hơn, việc cảm nhận động đất trở nên dễ dàng hơn, và khi thông tin được chia sẻ rộng rãi, cảm giác về sự gia tăng số lượng động đất cũng vì thế mà rõ ràng hơn.

Trên thực tế, Việt Nam đã từng ghi nhận động đất từ rất lâu. Các khu vực như Tây Bắc đã chứng kiến những trận động đất mạnh với độ lớn lên đến 6,7-6,8 độ Richter, vào các năm 1935 và 1983. Điều đặc biệt ở động đất là tính chu kỳ của nó. Những trận động đất lớn thường có chu kỳ lặp lại rất dài, có thể là hàng trăm năm, thậm chí là hàng nghìn năm, như trận động đất mạnh 7,8 độ Richter tại Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 2023.

Việt Nam đã xây dựng bản đồ phân vùng động đất để đánh giá nguy cơ động đất tại các khu vực trên cả nước. Dựa vào bản đồ này, Hà Nội nằm trong phân vùng có động đất cấp 7, cấp 8. Tuy nhiên, khu vực Tây Bắc là nơi có nguy cơ xảy ra những trận động đất mạnh nhất. Đây là khu vực đã ghi nhận những trận động đất mạnh với độ lớn lên tới 6,7-6,8 độ Richter vào năm 1935 và 1983.

Ở Tây Nguyên, trong những năm gần đây, cũng đã ghi nhận nhiều trận động đất nhỏ, chủ yếu do các tác động từ các công trình thủy điện. Các công trình này không chỉ gây ra các động đất kích thích mà còn có thể làm thay đổi hệ thống địa chất, tiềm ẩn nguy cơ phát sinh động đất mạnh trong tương lai.

Hiện tại, Việt Nam đã triển khai hơn 30 trạm địa chấn quốc gia để theo dõi và giám sát các hoạt động động đất trên toàn lãnh thổ. Cùng với đó, gần 100 trạm địa chấn địa phương được lắp đặt tại các công trình trọng điểm như thủy điện hay các khu vực dự kiến phát triển điện hạt nhân.

Các dữ liệu thu thập từ các trạm địa chấn sẽ được chuyển về Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần ở Hà Nội để phân tích tự động. Trung tâm này có nhiệm vụ xác định chấn tâm, độ sâu chấn tiêu của động đất và phát đi cảnh báo sớm.

Theo quy định, những trận động đất có độ lớn trên 3,5 độ Richter sẽ được phát thông báo. Tuy nhiên, hiện nay, ngay cả những trận động đất có độ lớn từ 2,5 độ trở lên cũng sẽ được công bố để đảm bảo người dân được thông tin đầy đủ.

Dù vậy, TS.Nguyễn Xuân Anh nhấn mạnh rằng, việc dự đoán chính xác thời điểm xảy ra động đất vẫn là một thách thức lớn. Đây là vấn đề mà không chỉ Việt Nam mà ngay cả các quốc gia có lịch sử động đất dày dặn như Nhật Bản cũng chưa thể giải quyết được. Hiện nay, chỉ có thể dự đoán độ lớn của động đất tại các khu vực, nhưng không thể xác định được thời gian xảy ra cụ thể.

Về nguy cơ động đất tại Việt Nam theo nghiên cứu của các nhà địa chấn học, một số vết đứt gãy ở Việt Nam có khả năng gây ra các trận động đất lớn trong tương lai, bao gồm: Vết đứt gãy sông Hồng - sông Chảy: Kéo dài từ Tây Bắc xuống đồng bằng Bắc Bộ, từng gây ra trận động đất 5,5 độ Richter tại Điện Biên vào năm 2001.

Vết đứt gãy Lai Châu - Điện Biên: Đây là một trong những khu vực có nguy cơ cao nhất, từng ghi nhận trận động đất mạnh nhất lịch sử Việt Nam vào năm 1935 (6,8 độ Richter).

Vết đứt gãy Thuận Hải - Nha Trang: Chạy dọc ven biển Nam Trung Bộ, nơi đã xảy ra các trận động đất nhỏ tại Khánh Hòa và Bình Thuận.

Vết đứt gãy Trường Sa: Dưới lòng Biển Đông, có thể gây ra sóng thần nếu xảy ra động đất mạnh.

Mặc dù các vết đứt gãy này đã được ghi nhận, mức độ hoạt động của chúng trong tương lai vẫn là một câu hỏi chưa có lời giải. Nhiều vết đứt gãy nhỏ hơn chưa được theo dõi kỹ càng, và có thể đang tích tụ năng lượng, dẫn đến các trận động đất trong tương lai.

Theo các chuyên gia địa chất, dù Việt Nam không nằm trên "vành đai núi lửa" Thái Bình Dương, nơi xảy ra 90% số trận động đất toàn cầu, nhưng điều này không có nghĩa là chúng ta có thể loại trừ hoàn toàn nguy cơ động đất. Các trận động đất có độ lớn từ 5-6 độ Richter vẫn có thể gây thiệt hại lớn, đặc biệt đối với các công trình không được thiết kế để chịu chấn động mạnh.

Việc chủ động nghiên cứu và chuẩn bị là rất quan trọng. Mặc dù không thể dự đoán chính xác thời gian xảy ra động đất, nhưng chúng ta có thể giảm thiểu rủi ro bằng cách nâng cao năng lực giám sát và cảnh báo sớm, đồng thời thực hiện các biện pháp bảo vệ cơ sở hạ tầng.

Với những nghiên cứu chuyên sâu và sự chuẩn bị kỹ lưỡng, Việt Nam có thể bảo vệ được cuộc sống của hàng triệu người trước những thảm họa tiềm ẩn từ lòng đất.