Doanh nghiệp bất động sản tiếp tục phát hành trái phiếu doanh nghiệp với lãi suất cao, nhưng tài sản đảm bảo hầu như không có.

Thị trường sôi động, nhưng lượng mua của nhà đầu tư cá nhân giảm mạnh

Báo cáo thị trường trái phiếu của Công ty Chứng khoán SSI cho thấy, quý II/2021, lượng phát hành trái phiếu doanh nghiệp lên tới 164.000 tỷ đồng, gấp 3,66 lần lượng phát hành trong quý I/2021, tăng 28,7% so với cùng kỳ năm 2020.

Trong đó, các ngân hàng thương mại dẫn đầu về lượng phát hành trong quý II/2021, tổng cộng 67.000 tỷ đồng (tăng 41% so với cùng kỳ và chiếm 41% tổng lượng phát hành trong quý). Nếu loại trừ trái phiếu ngân hàng, tổng lượng trái phiếu doanh nghiệp phát hành quý II/2021 là 97.000 tỷ đồng, vẫn tăng 21% so với cùng kỳ.

Tính chung nửa đầu năm 2021, tổng lượng trái phiếu doanh nghiệp phát hành là 208.900 tỷ đồng, tăng 18,3% so với cùng kỳ 2020. Dẫn đầu về lượng phát hành vẫn là các doanh nghiệp bất động sản (92.300 tỷ đồng, chiếm 44,2%); sau đó đến các ngân hàng (68.200 tỷ đồng, chiếm 32,7%...

Trong quý II/2021, lãi suất phát hành bình quân của các trái phiếu doanh nghiệp (loại trừ trái phiếu ngân hàng) là 9,95% - giảm 33 điểm phần trăm so với quý I/2021. Tuy nhiên, do lãi suất tiết kiệm thấp, lãi suất trái phiếu doanh nghiệp vẫn yếu tố kích thích thị trường này sôi động.

“Dù lãi suất phát hành trái phiếu doanh nghiệp nằm trong xu hướng giảm từ quý III/2020 đến nay nhưng rất nhỏ so với mức giảm sâu của lãi suất tiền gửi. Chênh lệch giữa lãi suất phát hành trái phiếu doanh nghiệp và lãi suất tiền gửi giữ ở mức cao khiến thị trường trái phiếu doanh nghiệp tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ trong nửa đầu năm 2021”, SSI Reasearch nhận định.

Trong 6 tháng đầu năm 2021, các doanh nghiệp có xu hướng phát hành với lô bình quân lớn hơn, hiện tượng chia nhỏ lô phát hành khôn còn phổ biến. Tính bình quân mỗi đợt phát hành có quy mô 657 tỷ đồng, cao hơn nhiều so với mức 207 tỷ đồng năm 2020.

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp nửa đầu năm nay cũng chứng kiến sự giảm mạnh của nhà đầu tư cá nhân. Cụ thể, trong nửa đầu năm 2021, các nhà đầu tư cá nhân mua gần 11.000 tỷ đồng trên thị trường sơ cấp, tập trung vào trái phiếu bất động sản, ngân hàng và định chế tài chính phi ngân hàng. Lượng mua này chỉ bằng 47% lượng các nhà đầu tư cá nhân đã mua trong cùng kỳ 2020.

Ngân hàng và các công ty chứng khoán vẫn là những nhà đầu tư nắm giữ trái phiếu doanh nghiệp nhiều nhất (chiếm 55,6% tổng lượng trái phiếu doanh nghiệp phát hành). Tuy nhiên, các ngân hàng chủ yếu bán chéo trái phiếu cho nhau trong khi công ty chứng khoán nhiều khả năng chỉ đứng tên mua trái phiếu doanh nghiệp trên thị trường sơ cấp để phân phối lại cho các nhà đầu tư khác.

Lãi suất trái phiếu doanh nghiệp khó giảm, rủi ro tăng cao

Theo chuyên gia phân tích SSI, quý II/2021, có hiện tượng nhà đầu tư giảm nắm giữ trái phiếu để chuyển sang đầu tư cổ phiếu. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán dự báo sẽ kém thuận lợi trong nửa cuối năm, vì vậy nhà đầu tư sẽ quay lại kênh đầu tư trái phiếu doanh nghiệp, nhu cầu đầu tư trái phiếu doanh nghiệp sẽ vẫn ở mức cao. Dù vậy, rủi ro với trái phiếu doanh nghiệp đang tăng lên, đặc biệt đối với trái phiếu doanh nghiệp bất động sản và năng lượng.

Cụ thể, ngoại trừ các trái phiếu ngân hàng và định chế tài chính khác, còn lại hầu hết trái phiếu doanh nghiệp trên thị trường không có tài sản đảm bảo. Trong số các trái phiếu còn lại được phát hành trong nửa đầu năm 2021 có 18,6% được bảo đảm bằng bất động sản; 11% được đảm bảo bằng tài sản; 33% được đảm bảo bằng một phần tài sản, bất động sản và một phần là cổ phiếu; 9,3% được đảm bảo hoàn toàn bằng cổ phiếu và 28% là không có tài sản đảm bảo.

Cụ thể, có 29.000 tỷ đồng trái phiếu bất động sản được đảm bảo hoàn toàn bằng cổ phiếu hoặc không có tài sản đảm bảo. Nếu tính cả các trái phiếu bất động sản được đảm bảo một phần bằng cổ phiếu, con số này là gần 60.000 tỷ đồng, chiếm 64% tổng lượng trái phiếu bất động sản phát hành 6 tháng đầu năm 2021.

Trong khi đó, việc đảm bảo nghĩa vụ thanh toán nợ gốc lãi trái phiếu bằng cổ phiếu không có nhiều ý nghĩa vì khi sự kiện vi phạm xảy ra, doanh nghiệp mất khả năng thanh toán thì giá trị cổ phiếu dùng làm tài sản đảm bảo (thường là của tổ chức phát hành hoặc liên quan đến tổ chức phát hành) cũng sẽ sụt giảm nghiêm trọng.

Báo cáo của SSI Reasearch nhấn mạnh, môi trường lãi suất thấp giúp dòng tiền đầu tư cũng tìm đến kênh bất động sản nhiều hơn và các doanh nghiệp bất động sản tăng mạnh huy động vốn trái phiếu để triển khai các dự án, là nhóm phát hành nhiều nhất từ 2019 đến nay. Tuy nhiên, dịch bệnh dai dẳng đang khiến cho môi trường kinh doanh của nhóm này bớt thuận lợi.

Cụ thể, thanh khoản của thị trường bất động sản có xu hướng giảm cho thấy sức hấp thụ đang suy yếu dần; các hoạt động triển khai dự án, sự kiện mở bán bị gián đoạn do dịch bệnh; hoạt động đầu tư công các dự án cơ sở hạ tầng đang chậm hơn dự kiến. Các yếu tố này làm tăng chi phí vốn do ứ đọng, ảnh hưởng đến kế hoạch dòng tiền trả nợ gốc lãi trái phiếu của doanh nghiệp.

Các chuyên gia SSI Reasearch cũng lưu ý về những rủi ro lớn về chính sách đối với các trái phiếu năng lượng. Quy hoạch điện VIII đã được Bộ Công thương triển khai xây dựng từ 2019 với định hướng đẩy mạnh năng lượng tái tạo và thu hút đầu tư bằng giá điện. Đây cũng là nguyên nhân chính khiến các trái phiếu tài trợ các dự án điện mặt trời, điện gió tăng mạnh trong giai đoạn vừa qua.

Tổng số trái phiếu năng lượng phát hành từ 2019 đến 30/6/2021 là khoảng 65.000 tỷ đồng. Tuy vậy, cho đến nay dự thảo Quy hoạch điện VIII vẫn đang trong quá trình thẩm định và chưa rõ sẽ sửa đổi theo hướng nào. Các doanh nghiệp năng lượng đặc biệt là năng lượng mặt trời vẫn đang sản xuất cầm chừng vì sức cầu hạn chế và chờ đợi cơ chế giá mới.