Đề án “Xử lý nợ xấu của hệ thống các tổ chức tín dụng” ban hành kèm theo Quyết định 843/QĐ-TTg ngày 31/5/2013 của Thủ tướng Chính phủ đã đề ra các nhóm giải pháp tổng thể nhằm xử lý và phòng ngừa, hạn chế nợ xấu gia tăng cần triển khai đến năm 2015. Đến nay, các giải pháp xử lý nợ xấu đã phát huy tác dụng góp phần quan trọng nâng cao chất lượng tín dụng và giảm tỷ lệ nợ xấu so với tổng dư nợ. Lũy kế từ năm 2012 đến tháng 9/2015, nợ xấu đã được xử lý đạt khoảng 98% tổng số nợ xấu ước tính tại thời điểm tháng 9/2012. Đặc biệt, hai nhóm giải pháp xử lý nợ xấu quan trọng đã được triển khai quyết liệt, có hiệu quả trong thời gian qua là: các biện pháp xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng (TCTD) và mua nợ xấu VAMC.

TCTD nỗ lực tự cứu mình

 Các TCTD đã tích cực thực hiện các giải pháp xử lý nợ xấu thông qua việc: đôn đốc, thu hồi nợ của khách hàng, tiến hành các thủ tục pháp lý để khởi kiện khách hàng; bán, phát mại tài sản bảo đảm thu hồi nợ;... Các hình thức tiến hành thu hồi nợ khách hàng đã được các TCTD triển khai khẩn trương, quyết liệt hơn nhằm thúc đẩy khách hàng trả nợ cho TCTD.

Bên cạnh việc đó, xử lý tài sản bảo đảm, các TCTD đã tiết giảm chi phí, hạn chế chia cổ tức, chi phí quảng cáo, thực hiện trích lập dự phòng rủi ro đầy đủ theo các quy định của NHNN.  Đến cuối tháng 9/2015, dự phòng rủi ro đối với nợ xấu của các TCTD là 84,8 nghìn tỷ đồng (chưa bao gồm 14,7 nghìn tỷ đồng dự phòng rủi ro đã trích lập cho trái phiếu đặc biệt). Đây là nguồn tài chính quan trọng để TCTD có thể sử dụng xử lý nợ xấu.

Nhờ các biện pháp trên, nợ xấu được xử lý thông qua các biện pháp tự xử lý nợ xấu của TCTD chiếm khoảng 58% trên tổng số nợ xấu được xử lý từ năm 2012 đến tháng 9/2015 và đóng góp phần quan trọng trong kết quả xử lý nợ xấu của toàn ngành.

Trong giai đoạn khó khăn chung của nền kinh tế, bằng sự nỗ lực của mình, kết quả xử lý nợ xấu của các TCTD không những góp phần vào việc tái cấu trúc và cải thiện chất lượng tài sản, thanh khoản, lành mạnh hóa tài chính của hệ thống các TCTD mà còn có ý nghĩa rất lớn để tạo điều kiện cho TCTD hỗ trợ doanh nghiệp vay vốn, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Xử lý qua VAMC

Việc xử lý nợ xấu thông qua Công ty quản lý tài sản của các TCTD (VAMC) là với tư cách công cụ đặc biệt của Nhà nước nhằm góp phần xử lý nhanh nợ xấu, lành mạnh hóa tài chính, giảm thiểu rủi ro cho các TCTD, doanh nghiệp và thúc đẩy tăng trưởng tín dụng hợp lý cho nền kinh tế và được nhiều chuyên gia đánh giá giải pháp rất thông minh và sáng tạo của NHNN.

Là một doanh nghiệp nhà nước mới được thành lập và đi vào hoạt động hơn 2 năm nhưng VAMC sớm phát huy vai trò là công cụ hỗ trợ giảm nhanh nợ xấu của các TCTD. Trong tổng số trên 455 nghìn tỷ đồng nợ xấu được xử lý tính lũy kế từ năm 2012 đến tháng 9/2015, tổng số nợ xấu được xử lý thông qua VAMC đạt khoảng 42%.

Sau khi mua nợ, VAMC đã  tích cực phối hợp với các TCTD để khẩn trương triển khai các biện pháp xử lý, thu hồi nợ đối với các khoản nợ đã mua phù hợp với quy định của pháp luật hiện hành như: tổ chức thực hiện phân loại, đánh giá khoản nợ và tài sản đảm bảo để xử lý. Trong điều kiện còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc từ điều kiện nền kinh tế, vướng mắc cơ chế, chính sách, tiến độ nợ xấu do VAMC xử lý, thu hồi tuy còn chậm nhưng đang được tăng dần. Đến tháng 9/2015, VAMC đã xử lý, thu hồi được khoảng 15 nghìn tỷ đồng nợ xấu.

Bằng tất cả nỗ lực, triển khai mọi biện pháp có thể của toàn ngành,  hệ thống TCTD đã sớm hoàn thành mục tiêu đưa nợ xấu về mức dưới 3% đề ra. Kết quả xử lý nợ xấu nói trên góp phần giảm nhanh nợ xấu và khẳng định tính đúng đắn, hiệu quả của các giải pháp xử lý nợ xấu đã được Bộ Chính trị, Chính phủ đề ra và ghi nhận những nỗ lực của ngành Ngân hàng cùng các Bộ, ngành, địa phương đa triển khai.

Theo TS.Lê Thanh Tâm, Viện Ngân hàng – tài chính, Trường Đại học kinh tế Quốc dân: “Kết quả xử lý nợ xấu của hệ thống ngân hàng trong thời gian qua là rất ấn tượng”. Tương tự, một số chuyên gia khác cũng đánh giá cao về kết quả này, bởi ngoài những yếu tố khách quan từ sự ấm lên của thị trường bất động sản, sự phục hồi hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp và nền kinh tế... thì điểm dễ nhận thấy chính là sự chỉ đạo rất quyết liệt của NHNN cùng sự nỗ lực không ngừng, đặc biệt là việc “thắt lưng, buộc bụng” của các TCTD và sự tham gia tích cực của các bộ, ngành chức năng.

Bên cạnh đó, với việc áp dụng đầy đủ chuẩn mực mới về phân loại nợ, từ quý I/2015 nợ xấu của các TCTD đã được minh bạch hơn do không còn tồn tại 02 số liệu nợ xấu (số liệu nợ xấu do TCTD báo cáo phù hợp với số liệu nợ xấu theo kết quả giám sát của NHNN).

Kết quả xử lý nợ xấu đã góp phần quan trọng cải thiện thanh khoản, giảm mặt bằng lãi suất, mở rộng khả năng tăng trưởng tín dụng nhằm hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Các biện pháp cơ cấu lại nợ, giảm lãi suất cho vay thực sự đã hỗ trợ cho hàng nghìn doanh nghiệp giảm nhẹ gánh nặng tài chính và phục hồi hoạt động.

Trong điều kiện không có sự hỗ trợ tài chính từ ngân sách nhà nước, cơ chế, chính sách còn nhiều hạn chế, bất cập và nền kinh tế còn nhiều khó khăn, kết quả xử lý nợ xấu đạt được đến nay cho thấy sự cố gắng của hệ thống các TCTD và các giải pháp xử lý nợ xấu được triển khai quyết liệt, có hiệu quả.

Cần một hành lang pháp lý rộng hơn cho xử lý nợ xấu

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác cơ cấu lại và xử lý nợ xấu của các TCTD trong thời gian tới còn phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức. Để xử lý nợ xấu một cách triệt để, góp phần tạo nền tảng vững chắc để các TCTD phát triển an toàn, bền vững trong thời gian tới, các chuyên gia cho rằng, các TCTD cần tiếp tục đẩy mạnh các giải pháp đã triển khai, đồng thời cần có giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng, kiểm soát nợ xấu gia tăng.

Đối với số nợ xấu do VAMC mua lại cũng cần phải có những giải pháp mang tính căn cơ hơn. Theo đó, bên cạnh việc tiếp tục mua nợ xấu từ các TCTD, VAMC cần tích cực rà soát, phân loại các khoản nợ; tập trung xử lý nợ xấu đã mua thông qua các biện pháp thu hồi nợ, tài sản, xử lý, bán tài sản bảo đảm, tái cơ cấu nợ, tái cấu trúc doanh nghiệp; thực hiện đồng bộ các giải pháp xử lý nợ xấu theo cơ chế thị trường...

Tuy nhiên, cái khó lớn nhất hiện nay vẫn là những vướng mắc về cơ chế pháp lý, đặc biệt là các quy định liên quan đến tài sản bảo đảm. Theo TS.Trần Du Lịch: “Nếu cơ chế mua bán tài sản bảo đảm đặc biệt bộ luật dân sự quy định về quyền của chủ nợ liên quan đến tài sản thế chấp như hiện nay thì một tài sản bất động sản 5 năm chưa bán được, chứ đừng nói giải quyết được nợ xấu... Đấy là vấn đề chúng ta cần rà lại để giúp VAMC và các ngân hàng”.

Để giải quyết vướng mắc này, Luật sư Trương Thanh Đức – Giám đốc Công ty Luật Basico cho rằng Quốc hội cần ban hành riêng một đạo luật về xử lý nợ xấu. Đồng quan điểm này, TS.Lê Xuân Nghĩa cũng nhấn mạnh cần phải có một đạo luật hoặc chí ít là một nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, trong đó cho phép VAMC có những quyền năng “đặc biệt” trong một thời gian nhất định thì mới đẩy nhanh tốc độ xử lý nợ xấu được. Bên cạnh đó, TS. Lê Thanh Tâm – Viện Tài chính – Ngân hàng, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng cần phải hình thành một thị trường mua bán nợ và cho phép các nhà đầu tư nước ngoài tham gia mua nợ mới mong đẩy nhanh xử lý nợ xấu được