Ông Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc Nghiên cứu của Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright tại TP.HCM

Tư duy chủ - thợ đã quá cũ kỹ

Ông Vũ Thành Tự Anh chỉ ngay ra tác động của sự quan ngại này, khi Hội thảo Dự thảo Bộ Luật Lao động sửa đổi: Những tác động bất lợi và kiến nghị mà Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung  ương (CIEM) tổ chức sáng 18/9 rất đông doanh nghiệp, chuyên gia nghiên cứu tham gia.

“Bộ luật này động chạm đến rất nhiều người, nhưng tôi không nhìn thấy dáng dấp của chính sách được tư duy một cách mạch lạc, được đánh giá cẩn trọng, phù hợp với xu thế của nền kinh tế mới trong Dự thảo Bộ Luật Lao động sửa đổi”, ông Vũ Thành Tự Anh nhận xét một cách tổng quát trước khi đưa nhận định, Dự thảo là một bước lùi so với Bộ Luật Lao động 2012, có tư duy tương đối bảo thủ, lạc hậu.

Lý giải, ông Vũ Thành Tự Anh cho rằng, mục tiêu chính sách của bộ luật này rất đa dạng, như là bảo đảm việc làm, công bằng, hiệu quả. Nhưng nhìn vào từng điều khoản, không thấy mục tiêu đó đạt được. Thậm chí, ông còn đặt sự e ngại vào chất lượng các bản đánh giá tác động chính sách.

“Tôi chưa được tiếp cận, nên không có thể nói hết. Nhưng nhìn vào cách thiết kế cũng như các điều khoản cụ thể, tôi có thể thấy, các đánh giá không đầy đủ vì nó không phản ánh được đời sống thực sự của đất nước này cũng như các doanh nghiệp”, ông Vũ Thành Tự Anh thẳng thắn.

Chính lý do này khiến ông thực sự lo ngại về chất lượng của Dự thảo và cách nhìn nhận phiến diện trong mối quan hệ chủ - thợ mà nhiều người đang đặt ra khi thảo luận.

Với ông Vũ Thành Tự Anh, một bộ luật ra đời phải được nhìn nhận trong tổng thể của nền kinh tế, phải trả lời được các câu hỏi có giúp cho năng lực cạnh tranh của nền kinh tế tốt lên hay không, có giúp tạo ra thị trường hiệu quả hơn hay không, có tạo ra được các động lực để người lao động có thể lao động tốt hơn, người sử dụng lao động có thể sử dụng người lao động hiệu quả hơn không.

“Chúng ta không nên bàn về quan hệ đối kháng giữa một bên là giới chủ, một bên là giới thợ đã quá cũ kỹ”, ông Vũ Thành Tự Anh nhấn mạnh.

5 vấn đề gửi tới Ban soạn thảo

Thứ nhất, thị trường lao động là một trong những thị trường nhân tố đầu vào cơ bản của bất cứ nền kinh tế nào. Nhưng với Dự thảo, ông Vũ Thành Tự Anh cho rằng, chúng ta đang can thiệp quá sâu, thô bạo, quá chi tiết vào quan hệ lao động. Đây là tư duy sai ngay từ đầu, đi ngược lại kinh tế thị trường.

“Nguyên tắc của kinh tế thị trường là Nhà nước chỉ can thiệp khi có thất bại của thị trường. Nhưng các nhà soạn thảo Dự thảo này đứng ở góc độ sợ người lao động làm quá sức, sợ giới chủ bóc lột người lao động quá  mức dù hai bên được thỏa thuận... Quan trọng là Nhà nước phải làm thế nào để hợp đồng lao động, khế ước lao động được thực thi chứ không thể ngồi nghĩ thay cho người lao động, nghĩ thay cho người sử dụng lao động”, ông Vũ Thành Tự Anh chia sẻ quan điểm.

Thứ hai, bất kỳ bộ luật nào cũng phải đảm bảo cho thị trường vận hành một cách hiệu quả. Kinh tế Việt Nam vào thời điểm này vẫn phải trông nhờ vào lợi thế quy mô lao động lớn. Nhưng mong muốn toàn dụng lao động sẽ không thực hiện được khi giới hạn thời gian làm thêm, giới hạn về tiền lương lũy kế… Với những giới hạn này, thậm chí còn tạo ra thiểu dụng lao động và thất nghiệp có tính cơ cấu.

Không những vậy, cách quy định tiền lương làm thêm giờ lũy tiến theo giờ rất có thể tạo ra khuyến khích ngược, người lao động có thể sẽ làm không năng suất trong 1-2 giờ đầu để có lợi về tiền lương trong giờ tiếp sau…

“Nhưng quy định kiểu như vậy không ít trong Dự thảo, tưởng như khuyến khích người lao động nhưng thực tế lại có thể làm cho người lao động lười biếng hơn”, ông Vũ Thành Tự Anh lo ngại.

Thứ ba, chi phí tuân thủ của doanh nghiệp cao. Khi nhiều quy định không phù hợp với thực tiễn kinh doanh, người sử dụng lao động sẽ tìm cách lách, sẽ tạo ra chi phí nhưng đó là lãng phí của xã hội không nên có.

Thứ tư, làm thế nào để nền kinh tế cạnh tranh qua các quy định của Dự thảo, khi chúng tạo ra chi phí tăng lên cho người sử dụng, tăng chi phí tuân thủ.

Trong khi năng suất lao động của Việt Nam luôn thấp hơn tốc độ tăng của tiền lương, 2-3% với 7-8%, làm Việt Nam mất đi  lợi thế so sánh với các thị trường khác.

Thứ năm, thị trường lao động cần linh hoạt, tạo ra không gian để người sử dụng lao động sử dụng lao động một cách hiệu quả nhất. Thời đại 4.0, hội nhập có nhiều ngành nghề mới, nhiều cách làm việc mới với thời gian làm việc linh hoạt, thậm chí xuyên đêm, việc kiểm soát thời gian ngoài giờ thế nào?

Ông Vũ Thành Tự Anh lo ngại, với nhiều nội dung trong Dự thảo, lợi thế so sánh của Việt Nam tiếp tục bị xói mòn trong môi trường cạnh tranh quốc tế.