Nhà báo Hồ Quang Lợi, Phó chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam.

Đằng sau mỗi tác phẩm báo chí là thân phận con người

Mạng xã hội với lượng thông tin khổng lồ, nóng bóng từng giây đang trở thành một thứ “ma túy” lôi cuốn người đọc, các cơ quan báo chí cũng đang phải lao vào cuộc đua thu hút độc giả. Trong cuộc chiến đó, đâu là lợi thế của báo chí?

Đúng là mạng xã hội đang gây áp lực rất lớn cho các cơ quan báo chí bởi tốc độ truyền tin và tính liên kết không giới hạn. Không ít nhà báo, cơ quan báo chí đang bị hối thúc quá mức trong cuộc đua để trở thành “người số 1”về tốc độ đưa tin.

Tuy nhiên, thực tế, dù chúng ta có chạy đua đến đâu cũng khó vượt trội so mạng xã hội về tốc độ. Chúng ta chỉ có thể vượt trội mạng xã hội về tính chuyên nghiệp, đạo đức làm nghề của nhà báo, tính nhân văn của báo chí. Không nhanh hơn mạng xã hội, nhưng chúng ta phải đưa tin chính xác, bổ ích, hiệu quả và đặc biệt là phải nhân văn. 

Khi nói đến báo chí là nói đến chức năng làm rõ sự thật, sứ mệnh bảo vệ lẽ phải và công lý. Tuy nhiên, để bảo vệ lẽ phải, và công lý, báo chí không chỉ có tính chiến đấu mà phải nêu cao tính nhân văn.

Đằng sau mỗi tác phẩm báo chí là thân phận một con người, số phận một gia đình, một cộng đồng, hay thậm chí tác động đến cả xã hội, tùy từng vấn đề và góc độ mà bài báo đề cập. Báo chí không chỉ đưa tin, phản ánh đơn thuần, mà là đưa tin một cách có trách nhiệm, vì một xã hội tốt đẹp.

Không chỉ giàu tính chiến đấu và nhân văn, báo chí còn phải xây đắp niềm tin và thổi vào người dân khát vọng thịnh vượng, bởi không quốc gia nào có thể phát triển nếu thiếu khát vọng, thiếu sự đồng thuận.

Xã hội dù hoa lệ đến mấy, nếu không có tình thương yêu con người thì cũng không thể trở thành một xã hội hạnh phúc. Mỗi tác phẩm báo chí, vì thế, phải làm toát lên ánh sáng nhân văn trong xã hội. Nói cách khác, nêu cao tính chiến đấu và tính nhân văn là đòi hỏi nóng bóng với báo chí, tính chiến đấu và tính nhân văn của báo chí đan hòa vào nhau. Xã hội cần lan toả điều tích cực, cái tốt, cái thiện. Đấu tranh với cái xấu, cái ác, tiêu cực cũng chính là nhân văn;  không để cái ác, cái xấu lộng hành cũng là nhân văn.

Nhưng có một thực tế, trong vòng xoáy thông tin hỗn tạp trên mạng xã hội, có không ít nhà báo, tờ báo đã bị cuốn theo thị hiếu rẻ tiền?

Thời cuộc càng biến động, xã hội càng nhiều va đập thì thông tin trên mạng xã hội càng xô bồ, mất kiểm soát. Độc giả cũng mệt mỏi bởi những thông tin hỗn loạn, xô bồ trên “chợ mạng”. Nhu cầu có thông tin “sạch”, thông tin trí tuệ vẫn được đông đảo độc giả quan tâm. Báo chí – với bản lĩnh chính trị, sự chuyên nghiệp và đạo đức nhà báo – phải trả lời được các vấn đề mà mạng xã hội đưa ra trên nền tảng pháp luật và đạo đức.  Có như vậy, mới xây dựng được một nền báo chí nhân văn và hướng thiện, vì con người và tôn trọng con người.

Chúng ta tự hào vì đội ngũ báo chí Việt Nam thời gian qua đã luôn vào cuộc một cách kịp thời, trách nhiệm và sáng tạo với tinh thần dấn thân, quả cảm, thực hiện rất tốt vai trò của mình. Nhiều nhà báo tuổi nghề còn trẻ nhưng đã thể hiện được phẩm giá nghề nghiệp đáng trân trọng, đó là sự kết nối truyền thống rất tốt đẹp giữa các thế hệ người làm báo Việt Nam.

Không thể phủ nhận, một số tờ báo có tình trạng thương mại hóa, chạy theo những thị hiếu rẻ tiền, đưa tin giật gân, câu… khiến độc giả mất niềm tin.  Tuy nhiên, xu hướng chủ đạo của báo chí hiện nay vẫn là tích cực, góp phần lan tỏa năng lượng tốt, bồi đắp niềm tin xã hội, bảo vệ và phát huy các giá trị tinh thần, truyền thống cao quý của dân tộc. Chúng ta có một đội ngũ nhà báo đông đảo vẫn phát huy được truyền thống tốt đẹp của báo chí cách mạng, khẳng định mạnh mẽ vai trò không thể thay thế được của báo chí trong thời đại truyền thông kỹ thuật số. 

Để xây dựng một nền báo chí nhân văn, như ông nói, với nhà báo, yếu tố nào là quan trọng nhất?

Đối với người làm báo, có ba yếu tố quan trọng: vững vàng về bản lĩnh chính trị, tinh thông nghiệp vụ, trong sáng về đạo đức nghề nghiệp, cả ba yếu tố này đều rất quan trọng, hòa vào nhau, làm nên phẩm giá của nhà báo cách mạng.

Một nhà báo giỏi đương nhiên phải là nhà báo có đạo đức, không thể trở thành nhà báo giỏi mà không có đạo đức. Đạo đức là cốt lõi, là nền tảng của báo chí. Có thể có những nhà báo rành rọt các “mánh lới” nghề nghiệp nhưng thiếu đạo đức. Một khi không có đạo đức, không chính trực, ngồi bút bị bẻ cong, người làm báo sẽ dẫn dắt dư luận theo hướng tiêu cực. Bản lĩnh chính trị, chuyên môn nghiệp vụ, đạo đức  nghề nghiệp sẽ quyết định chất lượng tác phẩm báo chí, quyết định cả tư thế và đóng góp của nhà báo đó với xã hội.  

Không chỉ hướng tới một nền báo chí giàu tính chiến đấu và nhân văn, báo chí còn phải tạo dựng niềm tin và thổi vào người dân khát vọng thịnh vượng, đây cũng là dòng chảy chính của xã hội ta. Không quốc gia nào có thể phát triển nếu không có sự đồng thuận của người dân, không có khát vọng hùng cường. Để làm được điều này, báo chí cần phải làm gì?

Khát vọng xây dựng đất nước hùng cường là dòng chảy mãnh liệt xuyên suốt từ thuở đầu lập nước của nhiều thế hệ người Việt Nam, mục tiêu cuối cùng đều là vì hạnh phúc của nhân dân. Tất cả chiến lược mà Đảng và Nhà nước ta đều lấy con người làm trung tâm, lấy hạnh phúc của con người làm mục tiêu cao nhất. Tuy nhiên, để thực hiện được những chiến lược này, phải có sự niềm tin, sự đồng thuận của xã hội.

Báo chí có vai trò xây đắp niềm tin xã hội, thắp lửa và thổi bùng khát vọng thịnh vượng vào trái tim mỗi người dân. Thời gian qua, báo chí đã tiếp ứng rất tốt, làm bừng lên khát vọng này, phản ảnh kịp thời những quyết sách chiến lược của Đảng, Nhà nước. Đồng thời, nêu cao tính chiến đấu và tính nhân văn cao cả, báo chí đã và đang đấu tranh mạnh mẽ với cái xấu, cái ác, đồng thời phát hiện, cỗ vũ nhân tố mới, điển hình tiên tiến, người tốt việc tốt, lan toả năng lượng tích cực.

Trước dòng chảy cuồn cuộn của thời cuộc, nhà báo với cái tâm trong sáng và ngòi bút sắc sảo đã trở thành những “thư ký của thời đại, khẳng định và làm đẹp thêm những giá trị nhân văn cao cả, vì sự phát triển vững bền của đất nước, vì hạnh phúc của nhân dân.

Hướng tới những giá trị nhân văn cao cả, Báo Đầu tư thường xuyên tổ chức các hoạt động từ thiện như trao quà Tết, trao học bổng Vì trẻ em Việt Nam...

Kinh tế báo chí không phải là chuyện riêng của cơ quan báo chí

Báo chí đang bị cạnh tranh dữ dội bởi các nền tảng truyền thông số, không chỉ về mặt nội dung mà cả về kinh tế. Bên cạnh đẩy mạnh quảng cáo, không chỉ các ông lớn trên thế giới như Financial Times, Reuters News… mà một số tờ báo tại Việt Nam cũng đã bắt đầu triển khai thu phí đọc. Ông nhận định như thế nào về xu hướng này?

Báo chí đảm trách nhiệm vụ chính trị song cũng phải đảm bảo nguồn thu để duy trì hoạt động Tòa soạn và đảm bảo đời sống cán bộ phóng viên. Vấn đề kinh tế báo chí cần phải được đặt trong một chương trình, đề án tổng thể tầm quốc gia, từ đó có những cơ chế, chính sách phù hợp với yêu cầu phát triển báo chí trong thời đại truyền thông kỹ thuật số.

Nói cách khác, kinh tế báo chí không phải là chuyện riêng của cơ quan báo chí mà của cả các cơ quan hoạch định, điều hành chính sách, cơ quan chủ quản báo chí.

Đương nhiên, bản thân báo chí phải chủ động, sáng tạo hơn nữa để tìm kiếm nguồn thu. Ngoài phát hành, quảng cáo, tổ chức sự kiện…, báo chí cần tập trung để nâng cao chất lượng nội dung để có thể có nguồn thu từ nội dung, nhất là báo điện tử.

Tôi rất hoan nghênh một số báo chí đã mạnh dạn thực hiện thu phí từ nội dung báo chí như Vietnamplus, Ngaynay, Vietnamnet... Tôi cho rằng, đó là thông điệp mạnh mẽ, thể hiện quyết tâm nâng cao chất lượng thông tin, chất lượng sản phẩm báo chí. Bởi suy cho cùng, dù công nghệ phát triển đến đâu, nội dung vẫn là trái tim của báo chí.

Tôi mong rằng, ngày càng nhiều tờ báo hưởng ứng xu thế này, từ đó hình thành một thói quen thụ hưởng thông tin trong xã hội: muốn có thông tin chất lượng cao, đặc sắc, bổ ích, có chiều sâu phải trả phí cho cơ quan báo chí. Đó là công bằng và văn minh.

Nội dung vẫn là quan trọng nhất với báo chí, nhưng con đường sống bằng nội dung của báo chí có lẽ cũng sẽ rất khó khăn, khi tình trạng mọc lên như nấm của các trang thông tin tổng hợp, các trang tự chế, tình trạng vi phạm bản quyền báo chí, người đọc không phân biệt được đâu là báo chí, đâu là trang tin trôi nổi?

Đúng vậy, các cơ quan quản lý cũng phải rà soát lại các quy định pháp lý liên quan đến báo chí. Phải có những quy định chặt chẽ, phù hợp hơn nữa, tạo điều kiện thuận lợi cho báo chí phát triển, kiên  quyết xử lý những sai phạm trong lĩnh vực báo chí và truyền thông, trong đó có việc “báo hóa” các trang tin điện tử, các trang tin giả mạo thương hiệu các cơ quan báo chí…