Nhân Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5/2025, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) phát động chiến dịch truyền thông toàn cầu với chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo”, kêu gọi các quốc gia chung tay bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, trước sự tấn công ngày càng tinh vi của ngành công nghiệp thuốc lá.

Ảnh minh họa.

Theo WHO, đây là dịp để phơi bày các chiêu thức quảng cáo lừa dối, làm sai lệch nhận thức và đánh bóng hình ảnh các sản phẩm thuốc lá, đặc biệt là các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Trong bối cảnh tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong giới trẻ đang gia tăng nhanh chóng, việc làm rõ các tuyên bố sai sự thật từ các tập đoàn thuốc lá trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Một trong những tuyên bố gây hiểu lầm phổ biến là, ngành công nghiệp thuốc lá đóng góp cho nghiên cứu khoa học về tác hại của thuốc lá để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Tuy nhiên, sự thật là ngành công nghiệp này có lịch sử lâu dài trong việc gây nhiễu thông tin, bác bỏ hoặc làm suy yếu các nghiên cứu độc lập về tác hại của thuốc lá.

Trước đây, họ tập trung phủ nhận các tác động tiêu cực của thuốc lá truyền thống; hiện nay, khi nhận thức cộng đồng đã tăng lên, họ chuyển hướng quảng bá các sản phẩm mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng như là giải pháp “ít hại hơn”, dù không có cơ sở khoa học đáng tin cậy. Các nghiên cứu được viện dẫn thường do chính các công ty thuốc lá tài trợ và thiếu tính khách quan, minh bạch.

Một tuyên bố khác là, các công ty thuốc lá đang tuân thủ các quy định cấm quảng cáo, tiếp thị sản phẩm. Trên thực tế, các tập đoàn thuốc lá quốc tế vẫn sử dụng nhiều chiến lược tiếp thị tinh vi để tiếp cận người tiêu dùng trẻ tuổi, phụ nữ và trẻ em gái thông qua các nền tảng số, người có ảnh hưởng trong cộng đồng, tài trợ các sự kiện thể thao như đua xe, bóng đá…

Những hình thức quảng bá gián tiếp này vẫn diễn ra hàng ngày và có sức ảnh hưởng lớn đến hành vi tiêu dùng của giới trẻ. Tháng 2 năm 2025, cơ quan tư pháp bang New York (Hoa Kỳ) đã đệ đơn kiện 13 nhà sản xuất, phân phối và bán thuốc lá điện tử vì đã góp phần thúc đẩy "đại dịch thuốc lá điện tử" trong thanh thiếu niên.

Một chiêu bài thường được ngành công nghiệp thuốc lá sử dụng để tạo thiện cảm là thực hiện các chương trình trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR).

Tuy nhiên, theo WHO, đây là hành động nhằm xây dựng hình ảnh tích cực giả tạo, làm bình thường hóa một sản phẩm gây nghiện nguy hiểm. Các hoạt động CSR không mang lại hiệu quả thực sự cho cộng đồng mà chủ yếu để che đậy tác động tiêu cực và phục vụ mục đích quảng bá.

Ngoài ra, ngành công nghiệp thuốc lá còn tuyên bố rằng họ “ủng hộ chính phủ các nước trong phòng, chống tác hại của thuốc lá. Nhưng trên thực tế, họ thường xuyên sử dụng các hành động pháp lý để ngăn chặn hoặc trì hoãn các chính sách kiểm soát thuốc lá. Nhiều vụ kiện, đe dọa kiện tụng hoặc vận động hành lang đã được tiến hành nhằm gây ảnh hưởng đến quá trình xây dựng chính sách y tế công cộng.

Một tuyên bố khác đang được khai thác mạnh mẽ là, sản phẩm thuốc lá nung nóng (IQOS) chỉ dành cho người lớn và giúp cai nghiện thuốc lá điếu thông thường.

Thực tế cho thấy thuốc lá nung nóng vẫn chứa nicotine - một chất gây nghiện mạnh và không thể coi là giải pháp thay thế an toàn. Các sản phẩm này đang nhắm trực tiếp vào giới trẻ với thiết kế hiện đại, mùi vị đa dạng và hình ảnh ít gây phản cảm hơn so với thuốc lá truyền thống. Không những không giúp người hút bỏ được thuốc lá, các sản phẩm này còn khiến người sử dụng duy trì tình trạng nghiện hoặc thậm chí sử dụng song song nhiều loại sản phẩm chứa nicotine.

WHO đã khẳng định rõ ràng, không có bằng chứng nào cho thấy thuốc lá điện tử hay thuốc lá nung nóng ít gây hại hơn so với thuốc lá điếu thông thường.

Các sản phẩm này vẫn chứa nicotine - chất gây nghiện cao, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển não bộ của trẻ em và thanh thiếu niên. Việc sử dụng thuốc lá dưới mọi hình thức, bao gồm cả thuốc lào, xì gà, thuốc lá tự cuốn, thuốc lá tẩu, thuốc lá không khói hay túi nicotine đều gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí gây tử vong cho cả người hút và người hít phải khói thuốc thụ động.

Thống kê cho thấy, trên toàn cầu có khoảng 37 triệu trẻ em trong độ tuổi 13-15 đang sử dụng thuốc lá. Ở nhiều quốc gia, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên đã vượt qua cả người trưởng thành.

Tại Việt Nam, mặc dù tỷ lệ hút thuốc lá điếu của nam giới trưởng thành đã có xu hướng giảm, nhưng vẫn ở mức cao, 41,1% (theo điều tra STEPS-WHO 2021). Đáng lo ngại hơn, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng từ 0,2% năm 2015 lên tới 3,6% năm 2020. Trong đó, nhóm tuổi 15-24 chiếm tỷ lệ cao nhất với 7,3%.

WHO cảnh báo rằng việc ngành công nghiệp thuốc lá liên tục quảng bá các sản phẩm mới với tên gọi “giảm hại” đã khiến nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, hiểu lầm rằng các sản phẩm này không gây hại hoặc không gây nghiện.

Để đối phó với chiến lược này, WHO khuyến cáo các quốc gia cần tăng cường các biện pháp giám sát và kiểm soát nghiêm ngặt các hoạt động quảng bá thuốc lá, đặc biệt trên các nền tảng số và mạng xã hội; đồng thời, ngăn chặn sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá trong quá trình xây dựng chính sách y tế công cộng.

Một trong những giải pháp then chốt được WHO đề xuất là tăng thuế thuốc lá ở mức đủ cao, sao cho giá thuốc lá tăng tương ứng với thu nhập bình quân đầu người và hướng tới mục tiêu thuế chiếm 75% giá bán lẻ. Đây là biện pháp đã được chứng minh là hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng thuốc lá, đặc biệt trong giới trẻ và người thu nhập thấp.

Thuốc lá không chỉ là nguyên nhân gây tử vong sớm, mà còn để lại hậu quả kinh tế nặng nề. Tại Việt Nam, thuốc lá gây ra hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm, và tổn thất do thuốc lá ước tính lên tới 108 nghìn tỷ đồng, cao gấp 5 lần số thu từ thuế thuốc lá. Những con số này là lời cảnh tỉnh rõ ràng về mức độ nghiêm trọng của vấn đề.

Thông điệp của WHO và Bộ Y tế Việt Nam nhân dịp này là: Sử dụng thuốc lá, kể cả thuốc lá điện tử hay thuốc lá nung nóng, đều tốn tiền và phải trả giá bằng sức khỏe. Các sản phẩm này gây tổn thương phổi, tim và não, đặc biệt nghiêm trọng ở người trẻ. Hãy bỏ thuốc ngay hôm nay để làm gương cho con cái, vì sức khỏe của bản thân và những người thân yêu.