Xuất khẩu gạo năm 2019 khó hoàn thành mục tiêu, bởi nhiều thị trường chủ lực đều siết chặt quy định nhập khẩu.

Thị trường Trung Quốc giảm gần 70%

Tại Hội nghị bàn Giải pháp xuất khẩu nông thủy sản sang thị trường Trung Quốc do 2 Bộ Công thương và Nông nghiệp Phát triển Nông thôn tổ chức vào cuối tuần qua, ông Lê Thanh Hoà, Phó cục trưởng Cục chế biến và phát triển thị trường nông sản cho biết, xuất khẩu gạo sang Trung Quốc ngày càng khó do thị trường này đã siết chặt quy định nhập khẩu gạo.

Số liệu của Bộ Công thương cho thấy, trong 7 tháng đầu năm 2019, kim ngạch xuất khẩu gạo sang Trung Quốc đạt 318 tấn, tương đương 160 triệu USD, giảm 65,7% về lượng và giảm 67,5% về kim ngạch so với cùng kỳ năm trước.

“Từ năm 2015, Việt Nam phải đăng ký với Trung Quốc danh sách các doanh nghiệp xuất khẩu gạo. Danh sách ban đầu phía Việt Nam đưa ra là 99 doanh nghiệp, nhưng sau khi nước bạn đánh giá điều kiện sản xuất, đã tụt xuống còn 50 doanh nghiệp, các vòng rà soát sau đó chỉ còn 33 doanh nghiệp đủ điều kiện. Khi đoàn cơ quan chuyên ngành Trung Quốc đến Việt Nam kiểm tra trực tiếp thì có 9 doanh nghiệp nữa bị đánh rớt, và danh sách còn lại chỉ là 22 doanh nghiệp”, ông Hòa thông tin.

Theo đó, Cơ quan giám sát chất lượng, kiểm tra và kiểm dịch Trung Quốc (AQSIQ) đã chỉ cho phép 22 doanh nghiệp bắt đầu xuất khẩu gạo cùng với yêu cầu 22 Công ty tuân thủ nghiêm ngặt các quy định an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật được đặt ra bởi cả Việt Nam và Trung Quốc, đồng thời yêu cầu các công ty được AQSIQ cấp phép hợp tác với các nhà xuất khẩu gạo để duy trì chất lượng gạo và đảm bảo không có vật hại trong quá trình bảo quản.

Chấn hưng nông nghiệp, gia tăng nguồn cung trong nước… đang được Trung Quốc triển khai đồng loạt, không chỉ với gạo mà nhiều loại nông sản. Nếu không có sự điều chỉnh về chủng loại gạo, sản xuất những loại thị trường thực sự có nhu cầu… gạo Việt còn rớt giá thê thảm và bị nghẽn không thể vào nổi thị trường này. Người đứng đầu ngành Nông nghiệp và Nông thôn, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường khuyến cáo tới các nhà xuất khẩu lúa gạo.

Sự sụt giảm giá trị xuất khẩu sang Trung Quốc thực tế đã diễn ra từ 2018. Theo số liệu thống kê của Hải quan Trung Quốc, tổng kim ngạch gạo nhập khẩu của Trung Quốc đạt 1,6 tỷ USD, trong đó kim ngạch gạo nhập khẩu từ Việt Nam đạt 700 triệu USD, chiếm tỷ trọng gần 45% tổng kim ngạch nhập khẩu gạo của Trung Quốc.

Nhưng, con số 700 triệu USD xuất khẩu của năm 2018 thực tế đã giảm 33% về trị giá so với kết quả xuất khẩu hơn 1 tỷ USD của năm 2017.

Nhu cầu nhập khẩu gạo lên đến 1,6 tỷ USD/năm, nhưng Trung Quốc đã không còn là thị trường dễ tính như trước. Những năm gần đây, thị trường đã siết chặt hàng nhập khẩu, giảm nhập tiểu ngạch, vốn là con đường xuất khẩu chủ yếu của nhiều loại nông sản Việt, trong đó có lúa gạo.

Khó về đích

Không chỉ riêng Trung Quốc, gạo xuất khẩu sang nhiều thị trường lớn cũng gập ghềnh từ đầu năm đến nay.

Báo cáo mới nhất của Cục Chế biến và phát triển thị trường nông sản cho thấy, xuất khẩu gạo tiếp tục lao dốc khi giá trị xuất khẩu 8 tháng năm 2019 giảm tới gần 15% so với cùng kỳ năm 2018, chỉ đạt 2 tỷ USD.

Khó khăn vẫn chưa hết, bởi giá gạo xuất của Việt Nam đang thấp khá nhiều so với các nước khác. Ví như, gạo 5% tấm của Thái Lan tăng từ 395-405 USD/tấn lên 405-425 USD/tấn (FOB Băng Cốc) thì gạo 5% tấm của Việt Nam giảm từ 340-350 USD/tấn còn 335-345 USD/tấn (FOB cảng Sài Gòn). Gạo 5% tấm Ấn Độ dù giảm từ 381-384 USD/tấn xuống còn 373-374 USD/tấn nhưng vẫn cao hơn giá gạo Việt Nam.

Trong khi đó, Hiệp định Thương mại tự do với Liên minh châu Âu - EVFTA đã được ký kết nhưng để Việt Nam xuất khẩu được gạo vào thị trường EU là rất khó, do việc đáp ứng được hàng rào kỹ thuật của EU không phải dễ dàng.

Xuất khẩu gạo của Việt Nam sẽ ngày càng khó vì một số nước trong khu vực trước đây nhập khẩu gạo nhiều nay đẩy mạnh tự cung tự cấp, thậm chí còn sản xuất dư thừa để xuất khẩu. Do đó, thị trường của gạo Việt càng ngày càng thu hẹp dần. Ông Hòa khuyến cáo.

Thị trường lúa gạo trong ngắn hạn dự báo vẫn sẽ gặp khó khăn do việc xuất khẩu sang Trung Quốc và Phillipines gặp nhiều hạn chế. Sau thời gian dài giảm, nhu cầu gạo từ thị trường Trung Quốc vẫn chưa có dấu hiệu tăng trưởng trở lại.

Ngoài ra, nhiều nước như Indonesia, Malaysia, Philippines… hiện đang tăng cường đầu tư sản xuất lúa để giảm nhập khẩu, chưa kể không nhiều doanh nghiệp Việt có đủ tiêu chuẩn xuất khẩu chính ngạch.

Năm 2018, gạo được đánh giá là điểm sáng của nhóm hàng nông, thủy sản khi đây là mặt hàng có tốc độ tăng trưởng mạnh nhất về kim ngạch và giá xuất khẩu duy trì ở mức cao trong cả năm 2018.

Sản lượng xuất khẩu năm 2018 đạt 6,12 triệu tấn, dù chỉ tăng 5,1% so với năm 2017, nhưng nhờ giá xuất khẩu tốt đã mang về trị giá đạt khoảng 3,06 tỷ USD, tăng 16,3%.

Bộ Công thương cho biết, giá xuất khẩu bình quân ở mức 501,0 USD/tấn, tăng 10,7%, tương đương mức tăng ấn tượng là 48 USD/tấn so với giá xuất khẩu năm 2017.

Trong bối cảnh thị trường gạo toàn cầu như hiện nay, dự báo, những tháng cuối năm 2019, nhiệm vụ với ngành lúa gạo còn hết sức nặng nề khi sức ép về các thị trường giảm nhập khẩu và thực tế giá giảm vẫn chưa có dấu hiệu tốt lên.