Ông Nguyễn Đức Trung, Phó cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư. (Ảnh: Chí Cường)

Chia sẻ tại Tọa đàm “Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp: Nhìn lại và hướng tới” vừa diễn ra sáng nay, 26/9, ông Nguyễn Đức Trung cho biết, Nghị quyết số 12-NQ/TW ngày 03/6/2017 của Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đã khẳng định vai trò của DNNN là một lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội.

Đến hết năm 2022, Việt Nam còn khoảng 478 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và khoảng 198 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối. “DNNN đang nắm giữ nguồn lực lớn về vốn, tài sản, công nghệ, nhân lực chất lượng cao, đóng góp đáng kể vào ngân sách nhà nước”, ông Sơn cho hay.

Riêng các doanh nghiệp chiếm 100% vốn nhà nước, mặc dù chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong nền kinh tế (chưa đến 0,1% số doanh nghiệp hoạt động) nhưng lại nắm giữ nguồn lực lớn của nền kinh tế (chiếm khoảng 7% tổng tài sản và 10% vốn chủ sở hữu của toàn bộ doanh nghiệp trên thị trường). Do đó, khu vực DNNN, đặc biệt là các DNNN quy mô lớn đóng vai trò chi phối, chủ đạo trong những ngành, lĩnh vực quan trọng, thiết yếu của nền kinh tế.

Bên cạnh vai trò thúc đẩy phát triển về kinh tế, DNNN có vai trò lớn trong sản xuất, cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích, đảm bảo an ninh, quốc phòng, thực hiện các chính sách an sinh xã hội, xây dựng và phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ như hạ tầng giao thông, nông nghiệp, nông thôn, năng lượng, viễn thông…

Trong một số thời điểm, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 và những biến động trong khu vực và quốc tế, DNNN, trong đó có DNNN quy mô lớn đã tích cực triển khai và hoàn thành tốt các nhiệm vụ chính trị - xã hội được giao, duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, phục vụ chính sách điều tiết kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô, bình ổn giá…

Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của DNNN chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ, chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng. Do nguyên nhân  khách quan, một số tập đoàn, tổng công ty có mức lợi nhuận âm, trong đó có những doanh nghiệp có quy mô lớn, có vai trò quan trọng.

Bên cạnh đó, DNNN quy mô lớn chưa thể hiện rõ vai trò nổi bật trong việc dẫn dắt, tạo động lực, thúc đẩy các thành phần kinh tế khác phát triển. Mặc dù nắm giữ trên 60% nguồn lực của nền kinh tế, các tập đoàn, tổng công ty hầu như chưa có các dự án đầu tư phát triển quy mô lớn để tạo động lực bứt phá, sức lan tỏa, hỗ trợ tái cơ cấu và nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế. Năng lực cạnh tranh, ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo của các DNNN còn hạn chế. Một số dự án đầu tư còn chậm tiến độ triển khai, tiến độ phê duyệt Đề án tái cơ cấu, Chiến lược, kế hoạch sản xuất kinh doanh giai đoạn 2021 - 2025 còn chậm.

Nguyên nhân của tình trạng này, theo ông Trung, ngoài những yếu tố khách quan thì còn những yếu tố chủ quan như hệ thống pháp luật về DNNN vẫn còn nhiều bất cập, chưa đồng bộ; các tập đoàn, tổng công ty chưa tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu và vươn ra quốc tế; hệ thống quản lý, giám sát DNNN không theo kịp với yêu cầu thực tiễn, thiếu hiệu lực và kém hiệu quả.

Cho biết Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang xây dựng Đề án DNNN quy mô lớn, ông Nguyễn Đức Trung chia sẻ một số quan điểm của cơ quan soạn thảo, đó là:

(1) Nâng cao chất lượng, hiệu quả, năng lực cạnh tranh của DNNN trên nền tảng công nghệ hiện đại và năng lực đổi mới sáng tạo để làm tốt vai trò mở đường, dẫn dắt doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác.

(2) Lấy các doanh nghiệp quy mô lớn, có năng lực công nghệ và đổi mới sáng tạo để thực hiện vai trò mở đường, dẫn dắt trong việc đầu tư phát triển trong một số ngành, lĩnh vực mới, có tính chất quan trọng của nền kinh tế. Tăng cường cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ cho một số tập đoàn quy mô lớn, có đủ năng lực thực hiện một số nhiệm vụ có tính chiến lược, dẫn dắt phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

(3) Phân cấp mạnh mẽ trong việc thực hiện quyền, trách nhiệm của đại diện chủ sở hữu nhà nước gắn với chế độ giám sát và đánh giá toàn diện.

(4) DNNN hoạt động theo cơ chế thị trường, lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chí đánh giá chủ yếu, cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế. Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào hoạt động quản lý điều hành của doanh nghiệp, đặc biệt là các vấn đề quan trọng liên quan đến sản xuất kinh doanh.

Ông Trung khẳng định, muốn xây dựng nền kinh tế Việt Nam độc lập, tự chủ trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và CMCN 4.0, không thể thiếu sự hiện diện của DNNN bên cạnh vai trò quan trọng của khối doanh nghiệp tư nhân. Để đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn chiến lược tới, cần củng cố, phát triển các DNNN quy mô lớn (trọng tâm là tập đoàn kinh tế, tổng công ty) có vai trò đặc biệt quan trọng, có tính chất mở đường, dẫn dắt doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác.

“Các DNNN cần phải hiện diện với một năng lực mới, diện mạo mới, thay vì chỉ đơn thuần trở thành một công cụ để điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Để làm được điều đó, cần đưa ra những giải pháp có tính đột phá để cởi trói cho DNNN, để DNNN được tự chủ, sáng tạo, phát triển trong một môi trường kiến tạo”, ông Trung nêu rõ.