Đây là chia sẻ của các đại biểu tại Hội thảo “Đánh giá kết quả thực hiện Chương trình bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen giai đoạn 2015-2024 và định hướng triển khai giai đoạn 2025-2030” do Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) tổ chức ngày 29/7/2024 tại Hà Nội.

Hội thảo cũng là cơ hội để các nhà quản lý, nhà khoa học, các chuyên gia cả nước trao đổi và chia sẻ những kinh nghiệm, thành tựu đạt được, những khó khăn, vướng mắc và đề xuất những giải pháp, định hướng mới nhằm nâng cao hiệu quả của Chương trình trong thời gian tới.

Toàn cảnh Hội thảo

Những kết quả đáng khích lệ 

Báo cáo kết quả thực hiện Chương trình, ông Nguyễn Phú Hùng, Vụ trưởng Vụ KH&CN các ngành kinh tế - kỹ thuật, Bộ KH&CN cho biết, Chương trình đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ trong công tác bảo tồn và phát triển nguồn gen, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường và quốc phòng - an ninh.

Tính đến năm 2023, thông qua các nhiệm vụ bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen, tổng số nguồn gen được thu thập và lưu giữ được là 80.911, trong đó có 47.772 nguồn gen thực vật nông nghiệp, 5.768 nguồn gen cây lâm nghiệp, 7.039 nguồn gen dược liệu, 891 nguồn gen vật nuôi, 391 nguồn gen thủy sản, 19.050 nguồn gen vi sinh vật. Đặc biệt, trong những năm gần đây số lượng nguồn gen có giá trị làm thuốc đã được phát hiện và thu thập, bảo tồn khoảng trên 7.000 nguồn gen. 

Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt phát biểu tại Hội thảo

Phát biểu tại Hội thảo, Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt cho biết: Hơn 10 năm qua, công tác bảo tồn, khai thác, sử dụng nguồn gen đã được triển khai đồng bộ từ trung ương đến địa phương. Nhiều nguồn gen quý của Việt Nam đã được phục tráng, bảo tồn, lưu giữ. Đó là cơ sở quan trọng để phục vụ việc khai thác và phát triển, mang lại hiệu quả tích cực, góp phần gìn giữ sự đa dạng sinh học của quốc gia.

Bộ trưởng nhấn mạnh, chúng ta cần tập trung hoàn thiện Hệ thống quản lý dữ liệu về nguồn gen quốc gia và Mạng lưới cơ sở quỹ gen quốc gia, đồng thời thúc đẩy các hoạt động đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật cho các trung tâm lưu giữ, bảo tồn nguồn gen. Cùng với đó, cũng cần đẩy mạnh việc khai thác và phát triển một cách hợp lý các nguồn gen đã được phục tráng, bảo tồn nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, tạo công ăn việc làm cho người dân địa phương. Tập trung chọn lọc các nguồn gen có tính trạng quý, hiếm, có giá trị kinh tế để tiếp tục nghiên cứu tạo ra các giống đặc hữu của Việt Nam, từ đó phát triển thành một số sản phẩm chủ lực phục vụ xuất khẩu và tiêu dùng nội địa.

Cần chính sách đồng bộ, đặc thù 

Tại Hội thảo, các đại biểu đã thảo luận đồng thời đề xuất các giải pháp, chính sách để tháo gỡ những khó khăn vướng mắc trong quá trình triển khai công tác bảo tồn, đánh giá, khai thác và phát triển nguồn gen sinh vật; định hướng KH&CN trong bảo tồn, đánh giá, khai thác và phát triển nguồn gen sinh vật đến năm 2030.

Nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân, nguyên Trưởng ban Ban Điều hành Chương trình quỹ gen cho biết, để tiếp tục thực hiện Chương trình cho giai đoạn tiếp theo cần xây dựng khung Chương trình, mục tiêu, giải pháp thực hiện; cần có đánh giá sự đầu tư của Nhà nước và xã hội cho Chương trình, bởi hiện nay đầu tư của Nhà nước cho giai đoạn vừa qua là quá khiêm tốn, như vậy rất khó để tạo ra được bước đột phá trong việc khai thác và phát triển nguồn gen. Ngoài ra, cần giao cho đơn vị nghiên cứu có tiềm lực, trình độ tiếp tục đánh giá tương đối toàn diện về cây trồng biến đổi gen và thực phẩm biến đổi gen, từ đó đưa ra khuyến nghị cho Chính phủ phát triển cây trồng biến đổi gen ở Việt Nam cũng như sử dụng thực phẩm biến đổi gen trong phát triển kinh tế - xã hội. 

Theo GS.TS. Chu Hoàng Hà, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, Việt Nam hướng tới thúc đẩy phát triển nền kinh tế dựa trên nền tảng sinh học, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Cách mạng công nghiệp 4.0 đã cho thấy tầm quan trọng và vai trò của nguồn gen bản địa trong phát triển kinh tế - xã hội dựa trên thế mạnh phát triển nông nghiệp và đa dạng nguồn gen bản địa. Do vậy, triển khai Chương trình cần tiếp tục ưu tiên phát triển nghiên cứu cơ bản chuyên sâu về nguồn gen (số hóa gen theo chuẩn quốc tế, duy trì bảo tồn, đăng ký sở hữu trí tuệ…) kết hợp với nghiên cứu truyền thống trên các nguồn gen động vật, thực vật và vi sinh vật học.

Phát biểu kết luận, Thứ trưởng Trần Hồng Thái nhấn mạnh cần hoàn thiện cơ chế triển khai và chuyển giao công nghệ cho doanh nghiệp và người dân; đồng thời đẩy mạnh chia sẻ kinh nghiệm, tri thức quốc tế, kết nối trung ương tới địa phương trong xây dựng, triển khai khung Chương trình để không bị gián đoạn.