Bộ Tài chính sẽ trình Chính phủ kiến nghị Quốc hội cho phép phát hành TPCP có kỳ hạn dưới 5 năm, động thái này phải chăng là do công tác huy động vốn đang gặp nhiều khó khăn?

Tính đến ngày 14/8/2015, tổng khối lượng trái phiếu huy động được 140.938 tỷ đồng. Trong đó TPCP huy động được 123.479 tỷ đồng, trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh huy động được 17.459 tỷ đồng, đạt tương ứng 49% và 36% kế hoạch năm 2015.

Số liệu kể trên đã cho thấy, đúng là công tác huy động vốn cho ngân sách thông qua phát hành trái phiếu năm nay gặp khó khăn. Nhưng đây không phải là lý do khiến Bộ Tài chính phải tính đến phương án phát hành TPCP kỳ hạn ngắn.

Bà Phan Thị Thu Hiền, Phó vụ trưởng Vụ Tài chính ngân hàng, Bộ Tài chính

Nghị quyết 78/2014/QH13 đã nêu rõ, kể từ năm 2015 trở đi, chỉ phát hành TPCP kỳ hạn từ 5 năm trở lên, không thực hiện các khoản vay có kỳ hạn ngắn cho bù đắp bội chi. Nếu không phải lý do huy động vốn khó khăn thì vì sao phải huy động vốn ngắn hạn?

Thị trường TPCP không chỉ làm nhiệm vụ huy động vốn cho ngân sách nhà nước, mà còn đóng vai trò quan trọng hơn, đó là thiết lập ra được thị trường tài chính chuẩn. Muốn vậy, phải đa dạng hóa kỳ hạn, sản phẩm, hình thành lên lãi suất tham chiếu chuẩn để thị trường trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu chính quyền địa phương, thị trường tiền tệ căn cứ vào đó mà vận hành.

Kinh nghiệm của các nước cho thấy, đa dạng hóa kỳ hạn tín phiếu dưới 1 năm, TPCP hoặc trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh có kỳ hạn 2 năm, 3 năm hoặc 5 năm, 10 năm, 15 năm, thậm chí là 20 năm hoặc dài hơn nữa, đồng thời với đa dạng hóa sản phẩm mới có thể phát triển được thị trường TPCP. Đây là một trong những lý do để Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ trình Quốc hội cho phép phát hành TPCP dưới 5 năm.

Còn lý do nữa là hiện tại 18/24 thành viên tham gia đấu thầu TPCP là ngân hàng thương mại đang nắm giữ khoảng 80% tổng khối lượng TPCP đã phát hành. Ngân hàng thương mại chủ yếu huy động tiền gửi ngắn hạn nên nếu không phát hành TPCP kỳ hạn ngắn sẽ hạn chế các định chế tài chính này tham gia đấu thầu TPCP.

Nếu tiếp tục phát hành trái phiếu kỳ hạn ngắn như những năm trước đây sẽ tạo áp lực trả nợ hàng năm cho ngân sách rất lớn, thưa bà?

Nghị quyết 78/2014/QH13 yêu cầu từ năm 2015 chỉ phát hành TPCP kỳ hạn từ 5 năm trở lên cũng nhằm mục tiêu giảm áp lực trả nợ cho ngân sách. Chính vì vậy, tùy thuộc diễn biến của thị trường tài chính, thị trường tiền tệ và nhu cầu chi tiêu, đầu tư của ngân sách, Bộ Tài chính sẽ quyết định huy động kỳ hạn bao lâu. Khi thị trường tốt lên, sẽ tập trung phát hành trái phiếu có kỳ hạn dài thay vì kỳ hạn ngắn, để vừa giảm áp lực trả nợ, vừa cơ cấu lại nợ.

Như bà vừa nói, 18 ngân hàng thương mại chủ yếu có nguồn vốn ngắn hạn đang nắm giữ 80% dư nợ TPCP. Vậy làm sao có thể phát hành trái phiếu kỳ hạn dài?

Muốn huy động TPCP kỳ hạn dài cần phải tạo lập được hệ thống thành viên tham gia đấu thầu, ngoài ngân hàng, cần phải khuyến khích các định chế tài chính khác tham gia như công ty chứng khoán, doanh nghiệp bảo hiểm, Bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm tiền gửi, quỹ đầu tư và cả nhà đầu tư nước ngoài không hiện diện thương mại tại Việt Nam.

Để khuyến khích các định chế tài chính tham gia đấu thầu trái phiếu, Bộ Tài chính đã nâng cao một bước về quyền và nghĩa vụ của các thành viên đấu thầu; phát hành sản phẩm mới là trái phiếu không thanh toán lãi định kỳ (zero - coupon bond); hoàn thiện quy trình bảo lãnh và đầu thầu phát hành để rút ngắn thời gian đưa trái phiếu vào đăng ký, lưu ký, niêm yết và giao dịch; cải thiện lịch biểu đấu thầu và ngày đáo hạn…

Như vậy có thể thấy, Bộ Tài chính rất quyết tâm phát triển thị trường trái phiếu. Tuy nhiên, mục tiêu phát triển thị trường này đến năm 2020 dường như quá khiêm tốn?

Tính đến thời điểm này, dư nợ thị trường trái phiếu đạt 867.876 tỷ đồng, tương đương 22% GDP, trong đó, TPCP đạt 581.497 tỷ đồng, tương đương 14% GDP, còn lại là trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu chính quyền địa phương, trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh. Đúng là so với các nước trong khu vực, quy mô thị trường trái phiếu của Việt Nam còn quá nhỏ và quá thấp nếu so với GDP. Mặc dù vậy, Bộ Tài chính cũng chỉ dám đặt ra mục tiêu đến năm 2020 dư nợ thị trường trái phiếu đạt 38% GDP, trong đó, TPCP đạt 22% GDP, trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh đạt 8% GDP, trái phiếu chính quyền địa phương đạt 1% GDP và trái phiếu doanh nghiệp đạt 7% GDP.

Chúng tôi đặt ra mục tiêu khiêm tốn như vậy vì trong thời gian tới, hệ thống ngân hàng vẫn đóng vai trò rất lớn trong đấu thầu trái phiếu, doanh nghiệp vẫn chủ yếu dựa vào vốn vay ngân hàng thay vì tìm kiếm nguồn vốn trên thị trường thông qua phát hành trái phiếu.