Bày tỏ sự vui mừng khi Nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân vừa được Trung ương Đảng ban hành, tạo điều kiện quan trọng để phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường, song đại biểu Phạm Trọng Nhân (Bình Dương) đã không khỏi quan ngại khi mà ồ ạt các thương vụ mua bán, sáp nhập, thâu tóm doanh nghiệp Việt Nam đang diễn ra, đặc biệt trong thị trường bán lẻ.

Theo lý giải của ông Nhân thì năm 2016, Việt Nam đã tăng 5 bậc lên vị trí thứ 6 về chỉ số bán lẻ toàn cầu. Năm 2016, tổng doanh số bán lẻ cả nước đạt hơn 118 tỷ USD, tăng 10,2% so với năm 2015.

Đại biểu Quốc hội Phạm Trọng Nhân (Bình Dương)

“Điều này cho thấy thị trường bán lẻ Việt Nam đang hấp dẫn trở lại và là một thị trường béo bở mà các ông trùm bán lẻ thế giới liên tục nhòm ngó”, ông Nhân nói và dẫn hàng loạt ví dụ về việc thị trường bán lẻ Việt Nam đang bị các ông lớn nước ngoài “chiếm đóng”.

Từ chuyện Aeon Nhật Bản có kế hoạch mở 20 trung tâm mua sắm ở Việt Nam, đến chuyện Lotte Hàn Quốc cũng có chiến lược đến năm 2020 sẽ có 60 trung tâm thương mại dải khắp cả nước. Còn Berli Jucker của Thái Lan đã chi ra 655 triệu EUR thâu tóm toàn bộ chuỗi trung tâm thương mại của Metro.

Cũng theo ông Nhân, năm 2015 - 2016, thị trường bán lẻ Việt Nam đã chứng kiến nhiều vụ thâu tóm từ các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, Central Group của Thái Lan đã mua lại 49% cổ phần của công ty sở hữu chuỗi siêu thị điện máy Nguyễn Kim. Cũng Central Group tiếp tục gây sốc khi thông báo đã thôn tính thành công toàn bộ chuỗi siêu thị BigC…

“Chỉ trong 3 năm, khu vực đầu tư nước ngoài đã chiếm 70% thị phần bán lẻ qua cửa hàng tiện lợi, 17% qua trung tâm thương mại siêu thị, 50% thị phần bán lẻ trực tuyến. Đến nay thị phần và doanh số khu vực này vẫn không ngừng tăng lên, đây là những con số rất đáng để chúng ta suy nghĩ”, ông Nhân nêu quan điểm.

Vấn đề, theo ông Nhân, đó là nhiều nhà đầu tư nước ngoài không chỉ đẩy khai thác khâu phân phối bán lẻ mà đang lấn sân vào cả khâu sản xuất, điển hình phải kể đến trường hợp của Công ty CP - đến nay đã chiếm trên 50% thị phần trứng, 30% thị phần gà thịt, 7% thị phần thức ăn chăn nuôi.

Trong khi đó, các doanh nghiệp trong nước vẫn đang loay hoay tìm hướng đi cho mình, do đó việc để mất thị trường vào tay các nhà bán lẻ nước ngoài là “một nguy cơ không quá khó để có thể nhìn thấy”.

“Sau thâu tóm, phương thức và quy trình mua của họ hoàn toàn thay đổi, các chương trình xúc tiến chỉ dành cho hàng chính quốc, hàng Việt Nam từng bước bị từ chối và vô hiệu bằng hàng rào kỹ thuật, tăng chiết khấu, chiếm dụng vốn của nhà cung cấp, o ép phí mở cửa hàng, phí hỗ trợ chương trình, hỗ trợ khuyến mại, bảo hành...”, ông Nhân nêu thực tế.

Và rồi, “hiện tượng trên chắc chắn không dừng lại ở đó”. “Chúng ta phải ngậm ngùi nhìn người Việt mua hàng ngoại và doanh nghiệp ngoại thì mua doanh nghiệp Việt. Một khi tập đoàn bán lẻ nước ngoài thống trị thị trường nội địa thông qua hệ thống các kênh phân phối và bán lẻ thì chắc chắn sẽ tạo ra một hệ lụy các ngành sản xuất nội địa, cũng như rủi ro về giá cả cho người tiêu dùng”, ông Nhân lo ngại.

Cũng theo ông Nhân thì lẽ tất yếu, khi doanh nghiệp nước ngoài đã đầu tư thì phải có chính sách ưu tiên cho nguồn hàng đến từ đất nước của họ và các doanh nghiệp Việt tất nhiên phải cố gắng nỗ lực đổi mới nâng cao về năng lực cạnh tranh trong sân chơi sòng phẳng này. “Nhưng xem ra quá khó để các doanh nghiệp tự cứu mình trước những gã khổng lồ”.

Do vậy, theo ông Nhân, điều quan trọng là phải tập trung phát triển thị trường trong nước, với các kế hoạch cụ thể hơn.

“Trước hết là tăng cường giám sát các hoạt động dưới góc độ chính sách đảm bảo thực hiện tốt các quy định có liên quan trên thị trường bán lẻ và cạnh tranh. Nhanh chóng đưa Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa thông qua vào cuộc sống và các giải pháp kiểm soát tốt thị trường, tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp Việt Nam chủ động trong việc cạnh tranh bán lẻ với doanh nghiệp nước ngoài”, ông Nhân kiến nghị.

Trên một góc độ khác, dẫn bài học về “sức mạnh của bó đũa”, ông Nhân cho rằng, các doanh nghiệp bán lẻ Việt bên cạnh việc phải đổi mới để nâng cao năng lực cạnh tranh với hàng hóa trong các chuỗi bán lẻ của doanh nghiệp nước ngoài, thì cần liên doanh, liên kết, tạo sức mạnh nội lực chống chọi với người khổng lồ”.

“Làm thế nào để chúng ta không từ chủ nhà trở thành khách trong chính ngôi nhà của mình là câu hỏi lớn không chỉ dành cho cộng đồng doanh nghiệp mà cả các cơ quan quản lý nhà nước cùng suy ngẫm”, ông Nhân ưu tư.