Chi phí phân bón chiếm gần 1/2 giá vật tư đầu vào trong sản xuất nông nghiệp Đồ họa: Thanh Huyền

Lý giải về giá phân bón tăng

Tại Hội nghị liên bộ Công thương - Nông nghiệp và Phát triển nông thôn bàn giải pháp bình ổn thị trường phân bón diễn ra hôm 11/8, ông Hoàng Trung, Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho rằng, giá phân bón tăng thời gian qua không phải do cầu vượt cung. Khoảng 5 năm trở lại đây, Việt Nam đã cơ bản tự chủ được mặt hàng phân bón, nhu cầu sử dụng trong nước không tăng, ở mức trên 10 triệu tấn mỗi năm.

Trong 6 tháng đầu năm 2021, sản lượng phân bón vô cơ các loại khoảng 4,69 triệu tấn, tăng 11,7% so với cùng kỳ năm 2020. Lượng phân bón nhập khẩu đến hết tháng 6/2021 khoảng 2,31 triệu tấn, tăng gần 15% so với cùng kỳ năm 2020. Trong khi đó, lượng phân bón xuất khẩu khoảng 667.000 tấn, tăng 44,7% so với cùng kỳ.

Từ đầu năm 2021 đến nay, giá phân bón trong nước và trên thế giới liên tục tăng mạnh. Cụ thể, phân urea Cà Mau tăng 72% (từ 6.800 đồng/kg lên 11.700 đồng/kg); DAP Đình Vũ tăng 67,3% (từ 8.550 đồng/kg lên 14.300 đồng/kg)... Giá phân bón nhập khẩu cũng tăng không kém: DAP 64% nhập khẩu Trung Quốc tăng 50% (từ 11.200 đồng/kg lên 16.800 đồng/kg); kali tăng 72,9% (kali miếng Israel tăng từ 6.650 đồng/kg lên 11.500 đồng/kg)...

Dù lượng phân bón xuất khẩu tăng khá, nhưng tổng nguồn cung phân bón cho sản xuất trong nước vẫn được đảm bảo. Bên cạnh đó, lượng phân bón do trong nước sản xuất dành cho nhu cầu nội địa vẫn đạt trên 4 triệu tấn, tăng 284.000 tấn so với mức 3,74 triệu tấn của 6 tháng đầu năm 2020. “Số liệu này chứng minh, không có sự chênh lệch cung - cầu và đây không phải là nguyên nhân đẩy giá phân bón tăng cao”, ông Trung nói.

Nguyên nhân chính đẩy giá phân bón tăng là chi phí sản xuất tăng rất cao. Giá các loại nguyên, nhiên liệu đều tăng cao, như giá lưu huỳnh tăng 170%, amoniac tăng gấp 2 lần… trong 7 tháng đầu năm 2021. Cùng với đó là sự gia tăng của chi phí vận chuyển trong nước và thế giới, nhất là cước tàu biển và những tác động tiêu cực đến từ đại dịch.

Ông Nguyễn Văn Thanh, Cục trưởng Cục Hóa chất (Bộ Công thương) phân tích thêm, giá phân bón tăng là do giá nông sản trên thế giới liên tục tăng thời gian qua kết hợp với tình hình thời tiết thuận lợi đã thúc đẩy sản xuất nông nghiệp phát triển, kèm theo là nhu cầu phân bón. Trong khi đó, do giá phân bón giảm quá sâu nửa đầu năm 2020, nguồn cung phân bón thế giới lại có xu hướng giảm, nên không kịp đáp ứng nhu cầu phục hồi quá nhanh.

Các loại phân bón hóa học (phân bón vô cơ) được sản xuất trên nền tảng công nghệ lấy khí là nguyên liệu chính, dầu là chất đốt quá trình. Nước ta đã phải tăng nhập khẩu dầu thô lên nhiều lần từ năm 2018 đến nay để chế biến và phục vụ sản xuất, tiêu dùng. Khi giá dầu thô Mỹ tăng mạnh 25,9% đầu năm 2021 và tiếp tục duy trì do diễn biến kinh tế thế giới, tình hình Trung Đông cùng đại dịch Covid-19 kéo dài, đã tác động mạnh đến kinh tế Việt Nam, nhất là lĩnh vực nông nghiệp.

Giá dầu còn chưa hạ nhiệt kéo giá khí vẫn ở mức cao. Giá dầu tăng thì giá khí tăng, giá khí tăng thì giá urea từ khí tăng. Urea từ khí tăng thì urea từ than tăng. Với NPK, giá lưu huỳnh có mức tăng trên 170% so với thời điểm thấp nhất năm 2019. Amoniac dùng trong sản xuất DAP, một thành phần trong sản xuất urea có giá bán gấp 200%. Với 50% giá thành sản xuất urea đến từ giá khí, thì con số này là áp lực lớn.

Cần hài hòa các giải pháp và giải quyết triệt để đầu ra nông sản

Để bình ổn thị trường phân bón, trước mắt, cần tập trung tháo gỡ vấn đề lưu thông, vận chuyển. Các doanh nghiệp nỗ lực tối đa chuẩn bị nguồn hàng cần thiết, vận chuyển hàng về các khu vực trong lúc thấp vụ để chuẩn bị sẵn cho vụ đông - xuân, đảm bảo nguồn cung phân bón ra thị trường, tránh tâm lý lo thiếu hàng hóa của nông dân, từ đó loại bỏ được tình trạng găm hàng đẩy giá.

Theo Thứ trưởng Bộ Công thương Trần Quốc Khánh, nhận thức được tác động của việc tăng giá phân bón, ngay từ quý I/2021, liên bộ Công thương - Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã làm việc với các doanh nghiệp, tập đoàn sản xuất phân bón trong nước và đề nghị giảm xuất khẩu, ưu tiên phục vụ nhu cầu trong nước.

Trước yêu cầu trên, các doanh nghiệp chia sẻ khó khăn của họ nếu chỉ chăm chăm phục vụ thị trường trong nước. Dự báo đến tháng 12/2021, lượng tồn kho urea có thể lên đến 461.000 tấn, nếu không có giải pháp giải quyết đầu ra.

Tình trạng dư thừa như trên rất dễ hiểu vì việc tiêu thụ phân bón liên quan đến yếu tố mùa vụ, nhu cầu trong nước quý III/2021 giảm; nông dân chuyển sang dùng phân NPK do giá phân đơn tăng; giá nông sản thấp; mức độ đầu tư cho nông nghiệp thấp. Con số tồn kho sẽ gây áp lực rất lớn cho doanh nghiệp sản xuất phân bón khi phải hạn chế xuất khẩu,  nhu cầu trong nước giảm.

Cần nhìn nhận, vấn đề quan ngại hiện nay còn là đầu ra cho nông sản, chứ không chỉ là giá phân bón tăng. Cụ thể, dù lúa được mùa, nhưng giá lúa “nhảy múa” liên tục theo thời tiết và thương lái, khiến bà con lo lắng. Trong khi đó, tiêu, cà phê được thu mua đều đặn, riêng tháng 5/2021 có giá trung bình 64.500 - 68.500 đồng/kg, tăng 500 đồng/kg. Như vậy, giá phân bón tăng chỉ ảnh hưởng đến vài loại cây trồng ngắn ngày như lúa, hoa màu, cây ăn trái không tìm được đầu ra hoặc khâu thu mua, chế biến không kịp thời ảnh hưởng đến giá trị.

Ngoài phân bón, việc canh tác còn phụ thuộc vào một số yếu tố khác như thuốc bảo vệ thực vật, nhân công… Theo một nghiên cứu gần đây, cứ mỗi héc-ta đất canh tác sẽ “ngậm” đến 2 kg thuốc bảo vệ thực vật mỗi năm, như vậy chi phí rất lớn. Nhân công cho trọn kỳ canh tác từ đầu vụ đến thu hoạch cũng là một khoản cố định khó thay thế.

Đối với vấn đề đầu ra nông sản, điệp khúc “được mùa mất giá”, giải cứu nông sản… không còn xa lạ gì. Giờ đây, trong bối cảnh giãn cách để phòng chống dịch, việc thu mua không thực hiện được khiến nông sản ách tắc, tồn đọng. Trong khi đó, khâu tổ chức mua bán tại các điểm giải cứu tự phát ở vỉa hè xuất hiện nhiều bất cập, như lượng người đến mua bán tại một thời điểm quá đông, không đảm bảo khoảng cách giãn cách, một số người lợi dụng để đưa hàng hóa không đảm bảo chất lượng, nguồn gốc xuất xứ vào tiêu thụ. Điều đó gây hiệu ứng ngược, làm giảm giá trị hàng hóa nông sản, khiến nhiều nơi bà con lại bị ép giá ngược lại.

Thực tế trước đây, nhiều doanh nghiệp lớn đã chủ động đẩy mạnh sản xuất, có phương án bình ổn giá phân bón hợp lý cùng với các chương trình khuyến mãi, giảm giá, tặng phiếu mua hàng… để chia sẻ gánh nặng với nhà nông. Mặt khác, các doanh nghiệp luôn chủ động hướng dẫn bà con canh tác đúng cách, bón phân tiết kiệm, hướng đến ứng dụng nhiều hơn các loại phân bón hữu cơ, vi sinh có lợi ích bền vững.