WB có vai trò như thế nào trong việc giám sát/kiểm tra gói mua sắm các xe BRR nói riêng, và toàn bộ dự án Dự án Phát triển giao thông đô thị Hà Nội nói chung?

Trách nhiệm quản lý và thực hiện các dự án ODA thuộc các bộ chủ quản, chủ dự án và các ban quản lý dự án. Sự tham gia của WB vào quá trình thực hiện dự án nhằm đảm bảo rằng nguồn vốn được sử dụng đúng đắn và minh bạch, phù hợp với mục đích cấp vốn đã quy định và theo đúng quy tắc và thủ tục của WB.

Có thông tin đã phản ánh, tổng giá trị đoàn 35 xe mà Công ty ô tô Trường Hải cung cấp cho Dự án là 194 tỷ đồng, tương đương khoảng 5,543 tỷ đồng/xe. Trong khi đó, giá xe 47 chỗ cao cấp nhất hiện nay trên thị trường Việt Nam là Hyundai Universe Nobel 410PS nhập khẩu mới 100% cũng không quá 4,2 tỷ đồng/chiếc, đã bao gồm thuế giá trị gia tăng hay dòng xe THACO UNIVERSE - HP 120SS - H410 do chính Trường Hải sản xuất có 47 chỗ ngồi tiện nghi đầy đủ nhất hiện nay được chào bán là 3,360 tỷ đồng. Nghĩa là xe của dự án là đắt hơn nhiều so với hai loại xe kể trên. WB giải thích như thế nào về những con số khác nhau này?

Gói thầu xe buýt được đấu thầu theo thủ tục tiêu chuẩn về đấu thầu quốc tế cạnh tranh như đã quy định trong Hiệp định tài chính đã ký giữa Chính phủ Việt Nam và Ngân hàng Thế giới. Trong quá trình đấu thầu, ban quản lý dự án đã lựa chọn nhà thầu chào giá thấp nhất trong số các nhà thầu đáp ứng các đòi hỏi kỹ thuật. Chúng tôi không biết về loại xe mà một số báo dùng để so sánh, và vì vậy không thể lý giả về sự khác biệt giá cả.

Nhìn chung, xe buýt BRT có các tiêu chuẩn kỹ thuật khác xe buýt thường nên cũng sẽ khó so sánh.

Vì sao WB và Ban quản lý dự án lại chọn xe đắt hơn? Đâu là tiêu chí để chọn?

Để làm rõ chi tiết này, xin lưu ý rằng ban quản lý dự án đã lựa chọn giá chào thấp nhất của nhà thầu đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật và các tiêu chuẩn khác. Những dòng xe mà bạn nêu không được đưa vào quá trình đấu thầu nên không nằm trong các phương án lựa chọn của Ban quản lý dự án.

Xe buýt nhanh là loại dịch vụ vận chuyển hành khách bằng xe buýt với tốc độ nhanh hơn và khối lượng chuyên chở lớn. Nó giống như metro nhưng lại chạy trên mặt đường chứ không chạy ngầm dưới đất hay trên cao, và sử dụng bánh cao su chứ không như tàu. Do vậy, xe buýt nhanh khác với buýt thường ở một số điểm như sàn xe và nhà chờ có cùng độ cao giúp lên xuống nhanh và thuận tiện, không cần phải bước lên/xuống; mua vé bên ngoài xe. Hành khách mua vé khi vào nhà chờ chứ không phải khi lên xe. Như vậy cũng giúp giảm thời gian lên xuống xe. Xe lớn và được thiết kế riêng để lên xuống cùng một mặt bằng với nhà chờ, và có nhà chờ riêng. Cửa có thể mở hai bên, cửa bên trái dành cho hành khách lên xuống. Có thiết bị mở cửa xe tự động tại nhà chờ.

Nếu muốn tìm hiểu kỹ hơn về đặc tính kỹ thuật của xe, các bạn có thể hỏi Ban quản lý dự án Phát triển giao thông đô thị Hà Nội.

Có thông tin phản ánh, việc mua đoàn xe đã được triển khai qua hai cuộc đấu thầu, với thời gian cách nhau chỉ vỏn vẹn có một tháng. Lần thứ nhất, đấu thầu quốc tế, trúng thầu là Liên danh Openasia Equipment Limited - Volvo Bus với giá 11.656.061 USD cho đoàn 35 xe. Tuy nhiên đàm phán hợp đồng thầu này đã thất bại, mà chưa rõ lý do. Lần thứ hai, đấu thầu trong nước, vào ngày 5-11-2014, Sở GTVT Hà Nội tiếp tục ra Quyết định số 2257/QĐ-SGTVT phê duyệt kết quả đấu thầu cũng gói 04/BRT-TB (BRTCP08): Đoàn xe BRT, giai đoạn 1, với giá trị gói thầu được nâng lên là 12.349.855 USD, tức là cao hơn gần 700.000 USD so giá trúng thầu của lần đấu thầu quốc tế một tháng trước đó. WB có thể giải thích vì sao chọn thắng thầu cho gói thầu trong nước, dù giá đắt hơn như trên?

Quá trình đấu thầu tuân thủ đúng quá trình đấu thầu cạnh tranh quốc tế. Nhà thầu thắng cuộc là liên danh Openasia Equipment Limited – Volvo Bus. Nhưng đàm phán hợp đồng với nhà thầu đã không thành công, nhà thầu cũng không đồng ý kéo dài thời hạn bảo lãnh dự thầu theo yêu cầu của ban quản lý dự án.

Vì vậy ban quản lý dự án đã quyết định hủy kết quả đấu thầu và tiến hành đấu thầu lại. Sau 8 tháng đấu thầu lại, liên danh Thiên Thành An – Trường Hải JV đã đáp ứng các đòi hỏi kỹ thuật và chào giá thấp nhất. Giá trị hợp đồng thực tế thấp hơn nhiều so với giá chào của Volvo. Con số 12.349.855 USD là giá trị ước tính cả gói, không phải giá trị hợp đồng thực tế.

WB có bình luận gì thêm về tính hiệu quả, tình hình triển khai, vốn vay,… của dự án này?

Tuyến BRT đầu tiên của Hà Nội chính thức hoạt động từ tháng 1/2017, tức là mới được khoảng hơn 2 tháng. Khó có thể đưa ra một đánh giá toàn diện sau một thời gian ngắn như vậy, nhưng ý kiến đầu tiên của tôi là dự án này đã nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của thành phố, hành khách, và người dân. Theo báo cáo nhanh, mỗi ngày có khoảng 14.000 hành khách sử dụng. Đối với một loại phương tiện giao thông công cộng mới thì đây là một con số khá cao.

Đây là dự án BRT đầu tiên tại Việt Nam nên quá trình thẩm định và phê duyệt mất rất nhiều thời gian. Ngoài ra, trong quá trình thực hiện dự án cũng nảy sinh nhiều khó khăn dẫn đến chậm tiến độ, cụ thể là việc chuyển bến cuối từ Hà Đông sang Yên Nghĩa; thay đổi tuyến từ Khuất Duy Tiến - Nguyễn Trãi sang Tố Hữu - Lê Trọng Tấn để tránh trùng lặp với tàu điện trên cao được phê duyệt sau đó. Mặc dù bị chậm như vậy nhưng dự án BRT cũng đã kết thúc vào cuối năm 2016.

Về mặt kinh tế, BRT rẻ hơn nhiều so với xây dựng và vận hành một hệ thống vận tải hành khách số lượng lớn. Chi phí thực tế phụ thuộc vào hoàn cảnh mỗi nơi, ví dụ giá đất. Tại Việt Nam, giá thành xây dựng BRT vào khoảng 2,5-5 triệu USD/km, trong khi giá thành xây dựng metro vào khoảng 100 triệu USD/km hoặc cao hơn.

Hà Nội đang phát triển mạnh nên trong những năm gần đây tắc nghẽn giao thông ngày càng nghiêm trọng. Ai cũng biết, muốn giải quyết tình trạng tắc nghẽn giao thông thì phải xây dựng một hệ thống giao thông công cộng tốt. Chính vì vậy mà thành phố đã xúc tiến xây dựng nhiều loại hình giao thông khối lượng lớn khác nhau như metro, tàu điện trên cao và BRT. Tuyến BRT đầu tiên là một bước tiến hướng tới một hệ thống giao thông công cộng thuận tiện, hiện đại và đánh tin cậy mà thành phố cần có.

Ngoài ý nghĩa kinh tế ra, BRT dự kiến cũng giúp làm giảm số phương tiện giao thông cá nhân và qua đó nâng cao chất lượng không khí và tăng cường sức khỏe cho người dân.