Công nhân thu hoạch quả cọ tại một đồn điền ở huyện Nagan Raya, tỉnh Aceh, Indonesia. Ảnh: AFP

Covid-19 là tác nhân chính

Cuộc khủng hoảng lao động do đại dịch Covid-19 đã buộc những người quản lý một đồn điền cọ dầu 2.000 ha ở thị trấn nhỏ Slim River, bang Perak (Malaysia) vận dụng những cách làm sáng tạo trên để duy trì sản xuất, ngay cả khi giá dầu cọ - loại dầu ăn được tiêu thụ nhiều nhất trên thế giới - đang ở mức cao kỷ lục.

Một quản lý của đồn điền dầu cọ trên, ông Ravi ví von: "Việc bạn tự nhổ răng lúc này còn dễ hơn là tìm công nhân mới". "Tôi không thể tìm kiếm được công nhân để duy trì sản xuất", Ravi lo lắng.

Malaysia, quốc gia sản xuất dầu cọ lớn thứ hai thế giới, đang đối mặt với một "cơn bão kinh hoàng" trong khâu sản xuất và điều này có thể kéo dự trữ dầu cọ toàn cầu xuống mức thấp nhất trong 5 năm qua.

Chỉ số dầu ăn toàn cầu của FAO đã tăng 91% kể từ tháng 6 năm ngoái và dự kiến còn tăng cao hơn nữa khi các lệnh phong tỏa chống Covid-19 được gỡ bỏ và hoạt động kinh tế trở lại bình thường, từ đó đẩy nhu cầu tiêu thụ dầu ăn và thực phẩm tăng lên.

Thế nhưng, các nhà sản xuất dầu ăn đang phải đối mặt với một loạt trở ngại, bao gồm việc thiếu lao động, các đợt "sóng nhiệt" (nắng nóng bất thường kéo dài) và sự tấn công của sâu bọ, khiến lượng dự trữ các loại dầu ăn được tiêu thụ nhiều nhất trên thế giới như dầu cọ, dầu đậu tương, dầu hạt cải, và dầu hướng dương, xuống mức thấp nhất trong thập niên qua.

Tại Malaysia, quốc gia đóng góp khoảng 33% lượng dầu cọ xuất khẩu toàn cầu, năng suất trung bình của các chùm quả cọ trong 6 tháng đầu năm nay đã giảm còn 7,15 tấn/ha, từ mức 7,85 ghi nhận cùng kỳ năm trước. Còn theo dữ liệu của Hội đồng dầu cọ Malaysia, sản lượng dầu cọ thô trung bình đã giảm xuống còn 1,41 tấn/ha, từ mức 1,56 tấn/ha trong cùng kỳ năm ngoái.

Nhiều đồn điền ở Malaysia chỉ đang có 2/3 hoặc ít hơn lực lượng lao động cần thiết để thu hoạch cọ dầu, do việc áp dụng các lệnh hạn chế chống Covid-19 đã chặt đứt nguồn cung cấp lao động nhập cư thông thường từ Indonesia và Nam Á.

Hơn nửa trong số 12 chủ đồn điền cọ dầu được Reuters phỏng vấn cho biết việc thiếu nhân công đã buộc họ phải kéo dài thời gian thu hoạch từ 14 lên tới 40 ngày. Điều này đã ảnh hưởng đến chất lượng cho dầu của quả cọ và các chùm quả cọ cũng có nguy cơ phải bỏ đi phần nào.

"Điều đó đặc biệt tồi tệ ở bang Sarawak. Một số công ty đang chứng kiến sản lượng lao dốc 50% vì thiếu người thu hoạch", một quản lý đồn điền dầu cọ giấu tên cho biết. 

Còn đồn điền dầu cọ ở thị trấn Slim River, bang Perak đã trì hoãn kế hoạch tái canh và lần đầu tiên phải đóng cửa vườn ươm sau 20 năm hoạt động để bố trí lại nhân công thu hoạch. Chew, một quản lý khác của đồn điền này cho biết ông buộc phải tăng 10% lương để giữ chân người lao động.

Nhân lực rơi rụng cùng với sự xuất hiện của nhiều loài gây hại hơn, bao gồm cả chuột, bướm đêm, và sâu bọ càng đẩy các đồn điền cọ dầu vào tình cảnh khó khăn.

"Nó (tình hình hiện nay) đã tạo ra một môi trường tốt để chuột làm tổ, kiếm ăn và sinh sản và tránh khỏi sự rình rập của những kẻ săn mồi tự nhiên", Andrew Cheng Mui Fah, một quản lý đồn điền ở bang Sarawak cho hay.

Còn tại thị trấn Slim River, ông Ravi cho biết khoảng 1/4 diện tích đồn điền cọ dầu đang đương đầu với sự tấn công của sâu bọ "làm thối rữa lá và khiến các chùm cọ teo quả".

Tại nước láng giềng Indonesia, quốc gia sản xuất dầu cọ lớn nhất thế giới này không gặp phải vấn đề thiếu lao động như Malaysia và sản lượng dầu cọ của Indonesia dự kiến tăng lên trong năm nay nhờ diện tích canh tác được mở rộng.

Tuy nhiên, các nhà máy chế biến quả cọ thành dầu thô đã bị ảnh hưởng bởi Covid-19, ông Dorab Mistry, Giám đốc Công ty hàng tiêu dùng Godrej International (Ấn Độ) cho biết.

Tại hội nghị thường niên của Hội đồng xuất khẩu đậu nành Mỹ vào cuối tháng 8, ông Dorab Mistry cho biết: "Việc đóng cửa các nhà máy sản xuất dầu cọ tại Malaysia và Indonesia đã gây cản trở rất lớn đến hoạt động sản xuất".

Tổng sản lượng dầu cọ năm 2021 của Indonesia và Malaysia chiếm khoảng 90% sản lượng toàn cầu và ước đạt 66,2 triệu tấn, theo dữ liệu được Refinitiv Commodities Research công bố đầu tháng 8. Dù con số dự tính này đứng im so với năm 2020, nhưng các nhà phân tích cho rằng có thể sẽ phải điều chỉnh giảm nếu tình trạng thiếu lao động và sự phá hoại của sâu bệnh ngày càng trầm trọng hơn.

Bắc Mỹ chịu khô hạn lịch sử

Nông dân trồng cải dầu ở miền tây Canada đã chịu thiệt hại lớn trong vụ mùa năm nay do đất đai trở nên khô cằn nhất trong 1 thế kỷ qua. Đây cũng là nguyên nhân đẩy giá dầu cải giao kỳ hạn vào đầu tháng 5 lên mức cao nhất trong lịch sử giao dịch.

Một đợt nắng nóng trong tháng 7 sau đó cũng đã "thiêu rụi" mùa màng trên khắp vùng thảo nguyên Prairies, phía Tây Canada, khiến Bộ Nông nghiệp Mỹ hạ ước tính sản lượng cải dầu từ 4,2 triệu tấn xuống còn 16 triệu tấn, mức thấp nhất kể từ mùa vụ 2012 - 2013.

"Chúng tôi không có nhiều mưa và mùa màng đang khô héo", ông Jack Froese, nông dân trồng cải dầu gần thành phố nhỏ Winkler, tỉnh Manitoba (Canada) cho biết. Ông Froese dự đoán năng suất trồng cải dầu trên mỗi mẫu đất năm nay chỉ bằng 1/4 so với năm ngoái. "Thật đáng thất vọng".

Trong khi đó, canh tác đậu nành ở Mỹ cũng phải đối mặt với hạn hán, khiến Bộ Nông nghiệp nước này phải điều chỉnh dự báo sản lượng trong tháng 8 giảm 1,8 triệu tấn so với tháng trước. Động thái này sẽ khiến Mỹ cắt giảm dự trữ dầu đậu nành xuống mức thấp nhất trong 8 năm qua và xuất khẩu dầu đậu nành xuống mức thấp nhất trong thập kỷ.

"Chúng tôi may mắn có thể đạt năng suất ở mức trung bình bởi một số khu vực còn độ ẩm trong đất. "Nhưng không cần phải đi quá xa về phía Tây, bạn sẽ thấy mùa vụ ở một những nơi khác trong vùng này thực sự rất khó khăn", ông Jared Hagert tại trang trại trồng đậu nành ở bang North Dakota (Mỹ) chia sẻ.

Triển vọng kém khả quan

Triển vọng sản xuất dầu ăn nói chung là kém khả quan và một số nhà phân tích cảnh báo dự trữ dầu ăn thế giới có thể sụt giảm hơn nữa, khiến nguồn cung bị thắt chặt vào năm tới và áp lực lạm phát gia tăng.

Tại Malaysia, bùng phát Covid-19 tồi tệ sẽ càng khiến các đồn điền thêm "khát" lao động vào mùa cao điểm sản xuất dầu cọ.

Còn nông dân Canada tiếp tục phải đối mặt với tình trạng hạn hán và Cơ quan thống kê Canada (StatsCan) sẽ phải điều chỉnh sản lượng cải dầu giảm 24,3%.

Ông Dorab Mistry, Giám đốc Công ty hàng tiêu dùng Godrej International cho biết: "Chúng tôi gặp nhiều vấn đề về nguồn cung dầu ăn trên toàn thế giới, dầu cọ ở Malaysia, dầu hạt cải ở Canada và hiện tượng La Nina kéo giảm sản lượng đậu tương ở Nam Mỹ".

"Chúng tôi cho rằng hàm lượng dầu trong vụ cải năm nay của Canada sẽ giảm mạnh do hạn hán. Tình trạng khan hiếm nguồn cung dầu thực vật sẽ còn tiếp tục trong năm 2022", ông Mistry nhận định.

Áp lực dự trữ dầu ăn đang ảnh hưởng trực tiếp đến giá tiêu dùng và xu hướng tăng giá được dự báo sẽ kéo dài, đặc biệt là khi các nhà máy chế biến dầu ăn phải tăng giá để bù vào chi phí nguyên liệu tăng cao.

Công ty Wilmar International (Singapore) cho biết chi phí nguyên liệu thô tăng cao cùng mức giá bán đến tay người tiêu dùng cũng tăng lên, đã tác động xấu đến tỷ suất lợi nhuận của công ty này trong nửa đầu năm nay.

Còn Mewah Group, một trong công ty chế biến dầu cọ lớn nhất thế giới, cho biết giá bán trung bình cho hàng rời (chưa đóng gói) và thành phẩm đóng gói của công ty này trong nửa đầu năm nay đã tăng lần lượt gần 54% và 24% so với cùng kỳ năm trước.

Ông Oscar Tjakra, chuyên gia nghiên cứu kinh doanh nông sản và thực phẩm châu Á tại Ngân hàng Rabobank (Hà Lan) đánh giá: "Mọi thành viên trong chuỗi cung ứng dầu ăn đang phải chịu một số chi phí cao hơn". "Tác nhân đẩy chi phí tăng cao sẽ còn tiếp tục trong năm tới", ông Oscar Tjakra nói.

Với việc người tiêu dùng toàn cầu đang phải đối mặt với những bất ổn kinh tế nói chung do đại dịch Covid-19, giá dầu ăn tăng cao càng gây ảnh hưởng đến đời sống của người dân, do nhu cầu thực phẩm về bản chất là không co giãn.

Một số quốc gia như Nigeria, Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ và Philippines đều ghi nhận lạm phát giá thực phẩm tăng vọt trong những tháng gần đây. Áp lực tăng giá có thể tiếp diễn khi các nhà cung cấp đẩy chi phí dầu ăn tăng cao sang tay người tiêu dùng, khiến họ không có nhiều lựa chọn ngoài việc móc hầu bao cho mặt hàng thiết yếu này.

Ngay cả ở những khu vực kinh tế yếu kém hơn như Hạ Sahara (châu Phi), nơi người tiêu dùng chịu đang chịu nhiều thiệt hại do giá cả tăng cao, tiêu thụ dầu ăn cũng chỉ giảm rất ít. "Đơn giản là không có nhiều sự linh hoạt trong việc lựa chọn sử dụng dầu thực vật vào chế biến thực phẩm", ông Julian McGill, Giám đốc thị trường Đông Nam Á tại Công ty phân tích thị trường nông nghiệp LMC International lý giải.