Diễn đàn Kinh tế Mùa Thu 2015 tập trung vào vấn đề hội nhập

Là người đăng đàn thứ ba trong cuộc thảo luận tại Diễn đàn Kinh tế Mùa Thu 2015, diễn ra hôm qua (27/8) tại Sầm Sơn (Thanh Hóa), nhưng ông Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương lại là người đầu tiên lên tiếng... bênh vực doanh nghiệp.

Trước đó, thông tin về việc doanh nghiệp “vô tư” trước hội nhập, khi có tới 70% doanh nghiệp không biết thông tin về Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) đang đến sát chân, chứ chưa nói đến Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) hay hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA) mới vừa hoặc sắp ký kết, được đưa ra như một trong những lý do khiến tình trạng cơ hội từ hội nhập bị chuyển hóa thành thách thức ngày càng trầm trọng.

“Lâu nay, doanh nghiệp hay bị phê phán là không quan tâm đến hội nhập, năng lực cạnh tranh yếu, không tận dụng cơ hội từ mở cửa thị trường... Điều này đúng, nhưng chưa đủ bởi doanh nghiệp Việt Nam đang dò dẫm trong hội nhập với những gánh nặng quá lớn”, ông Cung thẳng thắn.

Lấy hình ảnh một người còng lưng vì gánh nặng, cúi đầu tìm chỗ đặt chân trên chiếc cầu khỉ chênh vênh, ông Cung cho rằng, với gánh nặng chi phí và những rủi ro trong kinh doanh hiện tại, doanh nghiệp Việt Nam chỉ có thể lo làm sao không sa chân, chứ không thể nhìn xa ra thị trường bên ngoài, thị trường hội nhập như những nhà hoạch định chính sách mong muốn.

“Tôi có cảm giác khi nói về hội nhập, chúng ta nói nặng về doanh nghiệp, nhẹ về Nhà nước, trong khi trọng tâm của hội nhập là ở Nhà nước, đó là thay đổi thể chế, thay đổi chức năng, công cụ quản lý để tạo điều kiện cho thị trường phát triển, để doanh nghiệp tận dụng được các cơ hội của hội nhập”, ông Cung kiến nghị.

Chia sẻ quan điểm này, ông Trương Đình Tuyển, nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại (nay là Bộ Công thương) đã đưa ra bảng thống kê về tỷ lệ doanh nghiệp tận dụng được nguyên tắc xuất xứ trong ASEAN. Năm 2005, tỷ lệ này là 6,07%, năm 2010 là 14,11% và đến năm 2014, tỷ lệ này mới đạt 25,6%.

“Có hai lý do khiến doanh nghiệp Việt Nam không tranh thủ được ưu đãi này. Một là, doanh nghiệp quá nhỏ, không quan tâm. Hai là, cơ cấu kinh tế không dịch chuyển trong suốt thời gian này, công nghiệp hỗ trợ không phát triển, nền công nghiệp thiên về lắp ráp”, ông Tuyển phân tích và cho rằng, đây là trách nhiệm của Nhà nước.

Hơn thế, ông Tuyển cũng tiết lộ, nguồn gốc xuất xứ cũng là một phần lý do mà một số cuộc đàm phán trong TPP chưa suôn sẻ.

“Doanh nghiệp sẽ không thể lớn mạnh, thậm chí sẽ thụt lùi nếu không có thể chế tốt, nếu Nhà nước không thay đổi chức năng từ nhà nước chỉ huy, nhà nước can thiệp, nhà nước sở hữu sang nhà nước kiến tạo phát triển, nhà nước tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp”, ông Tuyển khuyến nghị.

Thực tế, đây không phải là lần đầu tiên vấn đề này được đặt ra. Trước đó, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã lên tiếng rất nhiều về việc doanh nghiệp không thể tiếp cận được các nội dung cam kết của các FTA một cách kịp thời và cụ thể.

Gửi kiến nghị tới Diễn đàn Kinh tế Mùa Thu lần này, ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế (VCCI) đã buộc phải tiếp tục lên tiếng đề nghị công khai thông tin về các cam kết với người dân, doanh nghiệp.

 “Thiếu thông tin cụ thể, thiếu những hướng dẫn rõ ràng, thiếu các đầu mối giải thích cam kết… là một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn tới tình trạng doanh nghiệp Việt Nam chưa tận dụng, nắm bắt được các cơ hội to lớn mà các cam kết thương mại quốc tế mang lại”, ông Tuấn nhận định.

Trong nỗ lực cải thiện tình hình này, VCCI đã thành lập một đơn vị riêng, chuyên trách về các vấn đề hội nhập để hỗ trợ doanh nghiệp về WTO và các cam kết mở cửa thương mại.

“Nhưng như vậy là chưa đủ khi phạm vi cam kết rộng, mức độ cam kết sâu, những cơ hội và thách thức đối với doanh nghiệp dự kiến sẽ rất lớn. Tôi cho rằng, cần thiết lập các đầu mối có thẩm quyền trong việc hướng dẫn, giải thích nội dung các cam kết một cách chính thức cho các doanh nghiệp”, ông Tuấn đề xuất.

Cũng phải nhắc tới quan điểm của chuyên gia kinh tế Võ Đại Lược (nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế và Chính trị thế giới) rằng, Việt Nam đang đứng đầu ASEAN trong số các FTA đã và đang đàm phán. “Đây là cuộc cạnh tranh về thể chế, về điều hành cấp quốc gia, chứ không đơn giản là cạnh tranh doanh nghiệp. Nếu thể chế có vấn đề, doanh nghiệp cũng không thể làm gì được”, ông Lược khẳng định.

Đây là lý do ông Lược giữ quan điểm, vào thời điểm này, chủ đề hội nhập và phát triển bền vững mà Diễn đàn Kinh tế Mùa Thu đặt ra phải là đột phá về thể chế.