"Siêu ứng dụng" gọi xe Didi huy động được 4,4 tỷ USD từ thương vụ chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) trên Sàn chứng khoán New York vào cuối tháng 6/2021. Ảnh: Reuters

Lèo tèo vài IPO trong nửa cuối năm

Kể từ sau vụ lùm xùm niêm yết của "siêu ứng dụng" gọi xe Didi tại New York vào cuối tháng 6/2021, giới chức Trung Quốc đã tăng cường giám sát những doanh nghiệp của nước này huy động hàng tỷ USD trên các thị trường đại chúng của Mỹ. Theo Ngân hàng đầu tư Renaissance Capital (Nga), đã có 34 công ty có trụ sở tại Trung Quốc tiến hành chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) tại Mỹ trong năm 2021, mức cao nhất trong vòng 10 năm nay. Nhưng, trong 5 tháng cuối năm (tính từ tháng 7) chỉ vỏn vẹn 3 thương vụ được thực hiện.

Trong tháng này, các cơ quan chức năng của Mỹ và Trung Quốc đã có kiến giải thêm về những quy định cần thiết mà công ty Trung Quốc phải tuân thủ khi niêm yết tại Mỹ. Tuy nhiên, việc triển khai niêm yết trên thực tế ra sao vẫn còn là dấu hỏi.

Ủy ban Điều tiết chứng khoán Trung Quốc (CSRC) đã công bố đề xuất các quy định đối với các công ty tại Trung Quốc niêm yết ở nước ngoài. Thời gian lấy ý kiến công khai đối với các đề xuất quy định này sẽ kết thúc vào ngày 23/1/2022.

Theo đề xuất của Ủy ban Điều tiết chứng khoán Trung Quốc, doanh nghiệp Trung Quốc có thể bị ngừng niêm yết tại nước ngoài nếu nhà chức trách xác định đó là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia. Ngoài ra, các công ty Trung Quốc cần tuân thủ các quy định liên quan trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài, an ninh mạng, và bảo mật dữ liệu khi tiến hành niêm yết ở nước ngoài, đề xuất của Ủy ban Điều tiết chứng khoán Trung Quốc nêu và không giải thích gì thêm.

"Các chi tiết về việc thực thi các quy định vẫn cần được quan sát thêm, đặc biệt là phạm vi giám sát của các cơ quan quản lý cấp bộ liên quan khác, bên cạnh CSRC", Winston Ma, giáo sư luật kiêm nhiệm tại Đại học New York bình luận.

Doanh nghiệp ở Trung Quốc chịu sự giám sát của một số bộ, từ bộ chuyên ngành đến những bộ khác tập trung vào lĩnh vực hoạt động cụ thể như ngoại hối.

Theo đài CNBC, điều đáng nói là không phải Ủy ban Điều tiết chứng khoán Trung Quốc mà chính Cơ quan Quản lý không gian mạng Trung Quốc đã yêu cầu Didi và hai công ty khác mới niêm yết tại Mỹ phải ngừng tiếp nhận đăng ký của người dùng mới trong lúc các nhà chức trách tiến hành điều tra vấn đề an ninh. Yêu cầu này được đưa ra chỉ vài ngày sau khi Didi thực hiện niêm yết thành công và gọi vốn được 4,4 tỷ USD tại thị trường Mỹ.

Sức ảnh hưởng của Cơ quan Quản lý không gian mạng Trung Quốc gia tăng đáng kể trong năm nay. Vào mùa hè, cơ quan này đã đề xuất rằng các công ty có dữ liệu của hơn 1 triệu người dùng phải được xem xét vấn đề an ninh trước khi thực hiện niêm yết ở nước ngoài.

Tháng 8/2021, ông Sheng Ronghua, lãnh đạo Cơ quan Quản lý không gian mạng Trung Quốc với các phóng viên rằng các công ty Trung Quốc muốn niêm yết cổ phiếu trong và ngoài nước cần phải tuân thủ luật pháp và quy định quốc gia, đồng thời đảm bảo an ninh của hệ thống mạng quốc gia, "cơ sở hạ tầng thông tin quan trọng", và dữ liệu cá nhân.

Không cấm cản cấu trúc VIE 

Nhiều năm qua, Bắc Kinh khẳng định một trong những mục tiêu của họ là tăng cường khả năng tiếp cận và cải thiện thị trường chứng khoán. Giới chức Trung Quốc đã tạo điều kiện cho doanh nghiệp huy động tiền từ thị trường chứng khoán trong nước dễ dàng hơn bằng cách chuyển dần từ hệ thống xin cấp phép sang hệ thống đăng ký niêm yết.

Các đề xuất quy định mới của Ủy ban Điều tiết chứng khoán Trung Quốc đối với hoạt động niêm yết ở nước ngoài không đưa ra các yêu cầu cụ thể đối với việc nộp hồ sơ niêm yết, mà ủy ban này nêu rõ rằng họ sẽ phản hồi các đề nghị sơ niêm yết của doanh nghiệp trong vòng 20 ngày làm việc kể từ khi nhận được tất cả tài liệu.

Bên cạnh đó, Ủy ban Điều tiết chứng khoán Trung Quốc khẳng định họ không cấm vận dụng cấu trúc sở hữu đặc biệt trong huy động vốn quốc tế (VIE). Tuy nhiên, đã xuất hiện một số lo ngại cho rằng mô hình VIE cho phép doanh nghiệp tiến hành niêm yết thông qua một công ty vỏ bọc (thường có trụ sở tại Quần đảo Cayman) nhưng lại ngăn cản các nhà đầu tư cổ phiếu niêm yết tại Mỹ có quyền biểu quyết đa số.

"Nếu tuân thủ luật pháp và quy định trong nước, các công ty có cấu trúc VIE đủ điều kiện để niêm yết ở nước ngoài sau khi nộp đơn lên CSRC", Ủy ban Điều tiết chứng khoán Trung Quốc thông báo tiếng Anh trên trang website của mình. Tuy nhiên, cơ quan này không nêu rõ những luật pháp và quy định đó là gì.

Theo ông Bruce Pang, Trưởng Bộ phận nghiên cứu chiến lược và vĩ mô tại Tổ chức tài chính China Renaissance, đầu tư nước ngoài được phép rót vào các công ty theo cấu trúc VIE của Trung Quốc có thể sẽ giảm xuống để tương thích với lượng cổ phiếu hạng A của thị trường Trung Quốc đại lục.

Theo dữ liệu của Ngân hàng đầu tư Morgan Stanley, tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư Mỹ đối với cổ phiếu Trung Quốc niêm yết tại New York là tương đối thấp. Trong số những doanh nghiệp đủ điều kiện để tiến hành niêm yết thứ cấp tại Hong Kong, tỷ lệ sở hữu bình quân của các nhà đầu tư Mỹ đối với 50 doanh nghiệp hàng đầu của Trung Quốc là 27%, theo số liệu tổng hợp của đài CNBC.

Các tổ chức tài chính nước ngoài có thể phải đáp ứng nhiều yêu cầu khác nếu muốn tham gia vào thương vụ IPO của doanh nghiệp Trung Quốc.

"Đề xuất quy định [của Ủy ban Điều tiết chứng khoán Trung Quốc] cũng sẽ yêu cầu các ngân hàng quốc tế bảo lãnh một thương vụ niêm yết ở nước ngoài của công ty Trung Quốc, phải đăng ký với ủy ban này, điều này có thể là thách thức đối với các nhà bảo lãnh nước ngoài, bởi họ cần phải tuân thủ các quy định của Trung Quốc một khi đăng ký hoạt động với CSRC", Winston Ma, Giám đốc thị trường Bắc Mỹ tại Quỹ đầu tư China Investment Corporation, cho biết.

Soi kỹ mô hình SPAC

Phía Mỹ gần đây cũng gia tăng cảnh báo các nhà đầu tư về những bất ổn khi đầu tư vào các công ty Trung Quốc niêm yết tại New York. Đầu tháng này, Ủy ban Giao dịch và Chứng khoán Mỹ đã hoàn thiện các quy định nhằm hiện thực hóa một đạo luật được cho là buộc doanh nghiệp Trung Quốc hủy niêm yết khỏi các sàn giao dịch chứng khoán của Mỹ.

Tuần trước, Cơ quan tài chính doanh nghiệp của Ủy ban Giao dịch và Chứng khoán Mỹ đã công bố thông tin chi tiết về 15 lĩnh vực mà cơ quan này "khuyến khích" các công ty của Trung Quốc đã và sẽ niêm yết trong tương lai phải minh bạch thêm thông bố.

Theo đó, doanh nghiệp Trung Quốc phải công bố rõ liệu họ, công ty con hoặc công ty theo cấu trúc VIE có đáp ứng yêu cầu cấp phép từ Ủy ban Điều tiết chứng khoán Trung Quốc, Cục Quản lý không gian mạng Trung Quốc hay bất kỳ cơ quan chính phủ nào khác của Trung Quốc mà được giao nhiệm vụ phê duyệt hoạt động của VIE hay không. Ngoài ra, doanh nghiệp muốn niêm yết phải xác nhận chắc chắn rằng họ đã nhận được tất cả các giấy phép hoặc phê chuẩn cần thiết và làm rõ liệu có bất kỳ giấy phép hoặc sự phê chuẩn nào bị từ chối hay không.

Ủy ban Giao dịch và Chứng khoán Mỹ lưu ý thêm rằng những công ty mua lại có mục đích đặc biệt (SPAC) có quan hệ mật thiết với Trung Quốc cũng cần phải cảnh báo về những rủi ro liên quan. Trên thực tế, mô hình SPAC đã nở rộ trong hai năm qua, đặc biệt nó trở thành hình thức ưu chuộng của doanh nghiệp châu Á muốn huy động vốn trên thị trường Mỹ. Bằng việc sử dụng mô hình SPAC, doanh nghiệp bỏ qua quy trình IPO truyền thống bằng cách sử dụng các công ty vỏ bọc được tạo ra với mục đích duy nhất là mua lại các công ty tư nhân hiện hữu.

Tuy nhiên, phía Bắc Kinh vẫn khá chặt chẽ đối với mô hình SPAC. Theo đề xuất quy định của Ủy ban Điều tiết chứng khoán Trung Quốc, các công ty tiếp cận thị trường khác thông qua mô hình SPAC phải tuân thủ các yêu cầu hồ sơ tương tự như tiến hành IPO ở nước ngoài.